موضوع : طرح توجیهی بسته بندی مواد غذایی و خشکبار
کشاورزي در کشورمان یکی از شاخه ها ي بسیار مهم اقتصادي محسوب می گردد. لذا توسعه آن از جوانب مختلف می تواند سبب گسترش رشد اقتصادي کشاورزان و در نهایت کشور گردد. مواد غذائی بصورت مستقیم و یا غیر مستقیم از محصولات کشاورزي حاصل می گردند، از اینرو ایجاد شرایط بازار پسند در آنها می تواند بعنوان یکی از محورهاي بسیار مهم توسعه کشاورزي محسوب گردد. از طرف دیگر بسته بندي سبب کاهش ضایعات شده و از این طریق ارزش افزوده این محصولات افزایش پیدا می نماید.
بسته‌بندي به عنوان يك ابزار كارآمد سالهاست كه مورد نظر كارشناسان علم بازاريابي قرار گرفته است. استفاده از انواع مختلف بسته بندي ضمن اينكه قابليت نگهداري بهتري را به كالا مي‌بخشد در كسب سهم بالاتري از بازار براي كالاي مورد نظر نيز مؤثر است
نظريه پردازان بازاريابي، دو نقش مهم براي بسته بندي متصور هستند كه عبارتند از نقش Protective و نقش Promotive . چنانكه از واژه به كار گرفته شده براي اين نقش ها نيز برمي‌ايد نقش نخست به وجه نگهداري و دوام حاصل از بسته بندي و نقش دوم به جنبه آگاهي دهنده و پيش برنده بسته بندي اشاره دارد.
همچنین با نگاهی به میزان و کشورهاي مقصد صادرات، مشاهده می گردد که محصولات غذائی ایران به کشورهاي مختلف جهان صادر می شود.
از ديگر سو توجه ناكافي به موازين بسته بندي بهداشتي موجب گشته است كه محصولات مختلف غذايي كشور و خصوصا خشكبار توليدي ايران عليرغم دارا بودن كيفيت بسيار خوب در بدو توليد، به دليل پيدايش پاره اي آلودگي‌هاي ثانويه نتوانند به بازارهاي جهاني راه يافته و راه را براي افزايش سطح توليد داخلي هموار نمايند. بديهي است با اجراي طرح هاي فرآوري و بسته بندي بهداشتي، محصولات غذايي توليدي كشور، قابليت رقابت با محصولات مشابه خارجي را در بازارهاي جهاني خواهند داشت.
همچنين با توجه به بازار تقاضاي مطلوب داخلي براي انواع خشكبار و آجيل، لزوم توجه بيشتر به بسته بندي اين مواد به منظور افزايش سهولت دسترسي ( عرضه ) و نگهداري مشخص‌تر مي‌شود. ضمن اينكه پرداختن به اين موضوع داراي توجيه مناسب اقتصادي بوده و با اجراي اين طرح، مي‌توان بستر مناسبي را براي اشتغال نيروهاي ماهر و نيمه ماهر فراهم آورد كه با توجه به ماهيت صنايع غذايي، بانوان مي‌توانند سهم بسزايي در آن داشته باشند.
بنابراین با جمع بندي مطالب فوق می توان گفت که محصولات کشاورزي ایران در جهان از مزیت نسبی خوبی برخوردار است و لذا می توان با توسعه بسته بندي مرغوب، صادرات غیر نفتی را افزایش داده و بدینوسیله علاوه بر افزایش توسعه اقتصادي کشور، اقتصاد کشاورزي را نیز در کشور گسترش داد.
تغییر روش زندگی افراد جامعه و گرایش به زندگی ماشینی از یکسو و اشتغال بانوان در خارج از خانه از دیگر سو موجب پیدایش نیازهای جدیدی گشته است که پیش از این توسط خود خانواده تامین می‌شد. استفاده از کالاهای آماده طبخ از جمله این نیازهای نو است. با توجه به وجود سبزی در پخت بسیاری از غذاهای ایرانی تمایل به استفاده از سبزیجات فرآوری و بسته بندی شده نیز در زمره این نیازها قرار می‌گیرد که با ارضای آن استفاده از سبزیجات تازه یا سبزیجات خشک مورد مصرف در طبخ غذاها نیازی به صرف وقت برای شستشو، آماده سازی یا خشک کردن و نگهداری و ضدعفونی در محل مصرف نخواهد داشت.
با توجه به بازار تقاضای گسترده داخلی برای انواع سبزیجات، خصوصا نحوه عرضه آنها در مراکز خرید بزرگ و سوپر مارکتها، لزوم توجه بیشتر به بسته بندی این مواد به منظور افزایش سهولت دسترسی (عرضه) و نگهداری مشخص‌تر می‌شود. چرا که بسته بندی بهداشتی سبزیجات خشک موجب کاهش ضایعات و آلودگی های آن خواهد شد.
آلودگي و فساد مواد پروتئيني حيواني و فراورده هاي دامي موجب افت قابل توجه ارزش غذايي و نهايتا خروج مواد با ارزش غذايي از چرخه مصرف ميگردد. گوشت قرمز اعم از گوشت گاو، گوساله و گوسفند به عنوان يكي از اقلام عمده غذايي مردم به اشكال مختلف مورد استفاده قرار مي گيرد و لذا رعايت بهداشت در تهيه و عرضه آن باعث افزايش سطح بهداشت عمومي جامعه مي گردد.
يك محصول هزينه‌ي ساخت را پوشش نمي‌دهد يا سودي بدست نمي‌دهد تا وقتي كه آن در يك شرايط خوب به دست مصرف كننده‌ي نهايي برسد: فاسد نشده، صدمه نديده و در يك حالت مناسب براي هدف مورد نظر آن. كاربرد اوليه‌ي بسته، تضمين رسيدن سالم است. كاربرد دوم آن عمل كردن به عنوان يك فروشنده‌ي خاموش (بي‌صدا) براي محصول است. اين مخصوصاً در مورد كالاهايي كه در سوپرماركتها و ديگر مجاري خرده فروشي فروخته مي‌شوند، صدق مي‌كند. اما حتي محصولات صنعتي، براي مثال پمپهاي برقي، بهتر فروخته مي‌شوند اگر به طور جذابي بسته‌بندي شوند. " طراحي بسته‌بندي" يك روش نظام مند براي دستيابي به اين دو هدف است: رسيدن سالم و ارتقا محصول.
ساختار و گرافيك طراحي مباحث طراحي بسته‌بندي معمولاً بين طراحي ساختار (ساختمان فني بسته از نظر عملكرد) و طراحي گرافيكي (يا بصري) (ظاهر بسته و ارزش ترويجي آن) تمايز قائل مي‌شود. طراحي گرافيكي و ساختار دست به دست مي‌شود: يك روش خوب بسته‌بندي هر دو اين موارد را هماهنگ مي‌كند. متأسفانه بسياري از بسته‌ها با يك طراحي بصري جذاب با وضعيت بدي به نقطه فروش مي‌رسند زيرا طراحي ساختاري ناقص است. وقتي اين اتفاق مي‌افتد، ظاهر محصول صدمه مي‌بيند و فروش زيان مي‌بيند. بر عكس اين ممكن است محصول با وضعيت فيزيكي خوب به مقصد مي‌رسد اما هيچ كس حتي به آن نگاه نمي‌كند زيرا بسته غير جذاب است.
بنابراين اگر چه طراحي بصري و ساختاري به جاي خود مهم هستند اما اگر به هر كدام از دو جنبه توجه ناكافي نشان داده شود، بسته‌بندي باعث ارتقا محصول نمي‌شود.
هيچ طراحي فني يا بصري ايده آلي وجود ندارد. طراحي موفق تقريباً به طور انحصاري به تقاضاي بازار هدف بستگی دارد.
انتخاب بازارهاي هدف
قبل از سعي به ورود به يك بازار هدف شما بايد كامل و به طور واقع بينانه شانس محصولتان را در آن بازار بررسي كنيد. انتخاب يك بازار هدف شامل از جمله: خط مشي تجارت سياسي و بازرگاني، سنتها، زبان، ابزار در دسترس براي حمل و نقل و فواصل می شود. اگر منابع شما براي تبليغات و ديگر ترويجات محدود است، پس يك بازار در جايي انتخاب كنيد كه رقابت چندان خصمانه نيست.
براي مثال ممكن است شروع صادرات يك عنوان تجاري چاي به يك بازار (مانند بريتانياي كبير) مشكل باشد جايي كه شركتهاي بزرگ چاي هم اراده و هم ابزار دفاع سهام بازارشان را دارند. قهوه‌ي خام و برشته شده كه كمتر رايج است و مانند چاي جا نيافتاده ممكن است براي فروش در چنين بازاري ساده‌تر باشد. متقابلاً بازار قهوه در اسكانديناوي به طور بي‌رحمانه‌اي رقابتي است خصوصاً بازار انواع خام به طور مختصر برشته شده. اهالي اسكنانديناوي بزرگترين سرانه‌ي مصرف قهوه در جهان را دارند. معرفي يك عنوان تجاري جديد چاي در اين بازار با موفقيت ممكن است، از آن جايي كه چاي يك محصول كم اهميت‌تر است و سهام بازار چندان حمايت نشده است. در انتخاب يك بازار هدف يك بررسي از محصول و رقابت، اساسي است. بسته‌بندي بايد يك تمركز كليدي در اين مطالعه باشد.
در تحليل جنبه‌هاي بسته‌بندي براي يك بازار شما نياز داريد به اطلاعاتي درباره‌ي شيوه‌هاي تجارت، جمعيت، قيمتها، احتياجات مشتري و شرايط محيطي و قانوني.
هنگامي كه اطلاعات پايه‌اي در مورد بازار هدف به دست آمد شما بايد محصول را در نقشه‌ي بازاريابي موقعيت‌يابي كند.
موقعيت‌يابي محصول
براي موقعيت‌يابي محصول، شما نياز داريد كه به این سئوال ها پاسخ دهيد: چه كسي مي‌فروشد؟ چه چيزي؟ به چه كسي؟
موقعيت‌يابي محصول از شما توليد كننده، مي‌پرسد مي‌خواهيد مصرف كننده محصول شما را چگونه ببيند در رابطه شركت شما و محصولات تجاري ديگرتان(همه‌ي محصولات ديگر در بازار كه نيازهاي مشابه را پاسخ مي‌دهد). در پاسخ به اين سئوالات شما محصولتان را موقعيت‌يابي خواهيد كرد. با ملاحظه ي نوع تجارت، محصول و هدف. هر كدام از اين سه جنبه بعداً در اين متن مورد بحث واقع شده است.
بديهي است كه موقعيت‌يابي پاسخ‌هايي ايجاد مي‌كند نه تنها براي بسته‌بندي بلكه به طور كلي براي هر جنبه از تبليغات و ترويج. موضوع اصلي يافتن تركيب دقيق متغيرهايي است كه فروش و سود را به حداكثر خواهد رساند.
كاركردهاي يك بسته‌بندي
اجازه دهيد براي لحظه‌اي فرض كنيم كه بازار انتخاب شده و كار موقعيت‌يابي كامل شده است. متخصص بسته‌بندي اكنون شروع به كار مي‌كند. قبل از اين كه درباره‌ي انتخاب مواد و ساختارها براي بسته‌بندي بحث كنيم اجازه بدهيد دقيقا چيزي را كه يك بسته‌بندي بايد به آن دست يابد بررسي كنيم.
هر بسته و هر قسمتي از تركيب بسته بايد چهار كار كرد را تا حد ممكن اقتصادي تامين كند. سه كاركرد اول مربوط به طراحي ساختاري هستند؛ كاركرد آخر مربوط به طراحي گرافيكي است.
كاركرد اول: نگهداري
بسته بايد يك مقدار معين از محصول را تا حد ممكن به طور كارآمد نگهداري كند. اين مقدار ممكن است بر حسب حجم، وزن يا تعداد واحدها اندازه‌گيري شود.
كادربندي محكم بسته براي هر دو منظور صرفه‌جويي و دوام معمولاً مهم است.
يك بسته‌ي محكم با كوچكترين فضاي خالي ممكن، فشار و ضربه‌هاي جابه جايي را بهتر از يك بسته‌ي گشاد تاب مي‌آورد: خود محصول يك منبع دوام مي‌شود. يك بسته‌ي گشاد پر شده مجبور است ضربه‌ها را به تنهايي تحمل كند.
يك بسته‌ي خيلي بزرگ به معني هدر دادن مواد بسته‌بندي و هزينه‌هاي حمل و نقل غير ضروري است. در بسياري كشورها موسسات حمايت از مصرف كننده و محيط زيست به بسته‌بندي‌هايي كه بسيار بزرگ هستند براي محتوياتشان، اعتراض مي‌كنند. مسئوليت‌هاي بازيافت كه در بسياري كشورها اجباري است معمولاً بر حسب وزن و نوع مواد محاسبه مي‌شود. بنابراين حداقل بسته‌بندي هزينه‌هاي مواد دور ریختني را به حداقل مي‌رساند. به حداقل رساندن به معناي كاهش بسته‌بندي تا جايي كه ايمني و يكپارچگي محصول را به خطر بيافتد نيست.
كاركرد دوم: حفاظت
بسته بايد از محتوياتش محافظت كند در مقابل:
فاسد شدن
شكستگي
رطوبت
دستبرد و دزدي
بسته بايد چنان طراحي شود كه محصول در شرايط مناسب باقي بماند تا وقتي به دست آخرين مصرف كننده برسد. بسته‌بندي بيش از حد يك اشتباه است، چنانچه قبلاً گفتيم. اما بسته‌بندي كمتر از حد نيز چنين است. بسته‌بندي بايد قوي و به اندازه‌ي كافي با دوام باشد تا محصول را با حد ايمني قابل قبولي محافظت كند.
شعار بسته‌بندي: تا حد نياز قوي، تا حد ممكن اقتصادي!
كاركرد سوم: تسهيل جابه‌جايي
بسته بايد جابه‌جايي محصول را تسهيل كند تا به دست استفاده كننده‌ي نهايي برسد.
براي صادر كننده نقل و انتقال و توزيع به مقدار قابل توجهي در ميزان هزينه‌ي كلي محصول نقش دارد. و اينها هزينه‌هاي مرده هستند: آنها به قيمت محصول اضافه مي‌شوند بدون افزايش ارزش يا كيفيت آن. (البته با در نظر گرفتن اينكه محصول در بازار جديدش همتا نخواهد بود). طراحي بسته‌بندي بايد هزينه‌هاي نقل و انتقال و توزيع را به حداقل برساند. در برخي كشورهاي در حال توسعه جابه‌جايي دستي گران است. جابه‌جايي همچنين بازيافت و از بين بردن بسته‌بندي مصرف شده را پوشش مي‌دهد.
بسته‌بندي بايد چنان طرح‌ريزي شود كه هر قسمت در سيستم به آساني جابه‌جا شود تا در بازار هدف قرار گيرد، چه به صورت ماشيني يا غير ماشيني.
كاركرد چهارم: ارتقاء فروش
بسته‌بندي بايد فروش محصول را در كوتاه مدت و بلند مدت ارتقاء دهد.
هنگامي كه يك بسته شرايط نگهداري، حفاظت و تسهيل جابه‌جايي را برآورده كرد، سپس بايد يك فروشنده‌ي خوب براي محصول باشد. طراحي گرافيكي و بصري مي‌توانند به هدف خود برسند تنها اگر طراحي ساختاري و فني بسته‌بندي از آنها پشتيباني كند. در واقع بسته‌بندي دو نوع است: بسته‌بندي نقل و انتقال و بسته‌بندي جزئي، تمايزي كه بعداً با جزئيات بررسي مي‌شود.
تحت عملكرد ارتقاء فروش مواردي مانند صحت اطلاعات روي بر چسب و هم‌نوايي با شرايط محيطي و قانوني بازار هدف در نظر گرفته مي‌شود. علاوه بر اين فروش در دو مقوله جای مي‌گيرد: فروش بار اول و فروشهاي تكراري. بسته‌بندي بايد خريداران بار اول را جدب كند و وفاداري به برچسب تجاري ايجاد كند.
چهار شرط پايه‌اي (نگهداري، حفاظت، تسهيل جابه‌جايي و ارتقاء فروش) چارچوبي شكل مي‌دهد كه در آن يك بسته طراحي مي‌شود. گام اول در برآورده كردن شرايط جمع‌آوري اطلاعات است. بنابراين پژوهش يك جزء اساسي فرآيند طراحي بسته‌بندي است.
طراحي بسته‌بندي و پژوهش
براي طراحي يك بسته، اطلاعاتي درباره‌ي حوزه‌هاي بسيار متفاوتي نياز است.
محصول
شخص مسئول طراحي بسته‌بندي بايد خصوصيات مكانيكي شيميايي و فيزيكي محصولي كه بسته‌بندي مي‌شود را بداند.
براي محافظت محصول در برابر فاسد شدن و شكستگي شخص بايد بداند چگونه محصول ضايع مي‌شود يا به چه آساني مي‌تواند شكسته شود. محصولات مختلف ممكن است به تغييرات دما يا رطوبت حساس باشند، ممكن است جذب كننده ميكروب (باكتري، كپك‌ها) يا حشرات باشند. يا آنها ممكن است به آساني طي واكنش شيميايي مانند اكسيداسيون ضايع شود.
يك شخص مي‌تواند مشخص كند خصوصياتي را كه ماده‌ي بسته‌بندي بايد داشته باشد و نوع تركيبي كه بايد استفاده شود تا حفاظت به مقدار ايجاد شود تنها اگر آن شخص بداند كه چطور ضايع شدن و شكستگي مي‌تواند اتفاق بيافتد. اگر بسته‌بندي محصول مشكل است بايد فكري در مورد امكان تغيير ساختار محصول يا ابعاد آن براي آسان‌سازي محصول كرد. با اين وجود تغييرات نبايد كيفيت محصول را به هيچ وجه كاهش دهد. براي نمونه، تغيير ابعاد يك بيسكوئيت، يا تحويل مبلمان به صورت قطعات، ممكن است بسته‌بندي آنها را آسانتر كند بدون تاثير در كيفيت يا قابليت استفاده آنها.
توليد
اطلاعات در مورد سرعت و ميزان توليد، تغييرات فصلي حجم، و روشهاي توليد براي طراحي بسته‌بندي مورد نياز است. در توليد خودكار يا ماشيني، ماشينهاي بسته‌بندي بايد انتخاب شوند به طوري كه براي هر دو مورد سرعت توليد و طرح‌بندي كارخانه مناسب باشند