این مقاله بصورت Word و قابل ویرایش همچنین آماده پرینت می باشد
موضوع : تشیع در مکه و مدینه
حضور تشيع يا هواداري از عليه السلام به صورت فردي يا خانداني در مكه و نيز به صورت عناصر محلي يا مهاجر از نقاط ديگر به طور جدي با تاريخ اين شهر به نخستين روزهاي حضور اسلام در آن باز مي گردد ظهور سلسله خودمختار محلي خاندان شيعي بني الحسن به روشني از موقعيت بالا و ماهيت اين حضور خبر مي دهد مسأله اي كه براي مدتي طولاني مورد غفلت بوده موضع گرايش هاي شيعي سه سلسله از شرفا است كه يكي پس از ديگري از قرن دهم به بعد حاكم بر مكه شدند جعفري ها هواشم و بنو قتاده; مسأله اي كه اخيراً دريك مقاله عالي توسط R Mortel مورد بررسي قرار گرفته است وي در پرتو منابع اهل سنت به روشني نشان داده است كه شرفاي مكه به طور رسمي از تشيع به صورت نوع ميانه رو زيدي آن دست كم تا اوايل قرن پانزدهم ميلادي حمايت مي كرده اند سني ها به طور غالب شرفاي مكّي حامي زيديان و امام زيدي را كه اجازه مي يافت در مسجد اعظم مسجدالحرام بر مذهب خود نماز بگزارد سرزنش مي كردند به ديده آنها مكه محل تجمع بدعتگران يا مجمع الروافض شده بود
مارتل خاطر نشان كرده است كه در قرن پانزدهم تا اندازه اي به دليل فشار مماليك شرفاي مكه به تدريج با روي آوردن به تسنن شافعي اقدام به قطع پيوند خود با زيديه نمودند اين واقعيت كه شماري از آنها زير نظر دانشمندان سني به تعليم حديث پرداخته و اجازه از آنها دريافت داشتند از ديد مارتل به معناي شاهدي قطعي بر تغيير رويه مذهبي شرفاي مكه مي باشد4 به باور من بايد در اين مسأله احتياط بيشتري شود زيرا ما از منابع شيعي در مي يابيم كه چگونه برخي از دانشمندان شيعي به تعليم حديث نزد عالمان سني پرداخته و از آنها اجازه دريافت مي داشته اند گرچه همين منابع تغيير مذهب شرفا را يادآور مي شوند كه البته در آغاز دوره عثماني رخ داده و نيز اين كه اين تنها راه حفظ خودمختاري آنها و حفظ قدرت واقعي آنها بر حجاز بوده است افزون بر حضور مستمر نيروهاي منظم مستقر در جده و مكه تحت فرماندهي سنجق بيك و اهميت جديدي كه به منصب قاضي حنفي داده شد آمدن عثماني ها به شهر نيز كوشش هاي واكنش گرايانه ضد صفوي را به شهر مكه آورد و جو ضد صفوي را به ايجاد كرد ترس از جاسوسان صفوي كاملا محسوس بود به طوري كه منجر به بسته شدن دوره اي و نوبتي راه بياباني حج بصره لحسا جزيره به ويژه در طي سال هاي 1555 تا 1591 شد اين وضعيت در سال هاي 1047 / 1638 به اوج خود رسيد زماني كه فرمان اخراج همه زائران ايران از مكه و ممانعت از انجام حج توسط آنها در سالهاي آتي توسط سلطان مراد چهارم صادر شد7 گرچه وقايع بعدي نشان مي دهد كه اين فرمان چندان جدي گرفته نشد و حجاج ايراني همانند ديگران همچنان به حج مي آمدند در واقع شرفاي مكه دلايل فراواني براي اجازه دادن به حجاج ايراني براي آمدن به حج و داشتن روابط خوب با صفويه داشتند آنها به عنوان اعقاب پيامبرصلي الله عليه وآله مورد احترام و ستايش تمامي مؤمنان شيعه تحت حاكميت صفويان بودند اشخاص بلند پايه درباري مقامات مذهبي و ثروتمندان افراد دست و دلبازي بودند كه بخشش هايي در قالب هبه يا وقف داشتند با اين وصف حضور حسن بن عجلان حسني به عنوان يكي از شرفاي مكه در دربار شاه عباس تعجب انگيز نخواهد بود به هر روي ما بايد به خاطر بسپاريم كه حج نقش مهمي را در اقتصاد حساس مكه در زمينه تجارت بر عهده داشت و ممانعت از آمدن تاجران ايراني بر روي درآمد كسان زيادي كه در اين موقعيت به تجارت مشغول بودند تأثير مي گذاشت به هر حال تشيع در مكه فعال بود حتّي به نظر مي رسد كه گاه در پوشش تسنن به فعاليت مي پرداختند به عنوان مثال مي توان به خاندان طبري اشاره كرد كه اينان از سادات حسيني بودند و در ميان آنها فقيه امام شاعر و مورخ وجود داشت آنها تا اواسط قرن دوازدهم از طبرستان به مكه آمده و در اين ديار اقامت گزيدند همين طور آنها در قرن سيزدهم توانستند با حمايت شرفاي مكه نظارت بر پست مذهبي مهمي; مانند امامت مقام ابراهيم و در نتيجه منصب مفتي شافعي را به دست آورند9 اين درست است كه اعضاي اين خانواده در منابع به عنوان دانشمندان سني اصيل ياد و معرفي شده اند10 اما گفته شده كه يكي از آنها با نام سيد عبدالله بن محمد طبري م بعد از 1044 / 1635 نسخه اي از يك كتاب برقي م بعد از 183 / 799 دانشمند شيعي را كه در باره احاديث اهل بيتعليهم السلامبوده كتابت كرده كه اين خود پرسش ها و ترديدهايي را در باره مذهب واقعي آنها مطرح مي كند مورد مشابه وضعيت احمدبن فضل بن محمد باكثير مكي م 1047 / 38ـ1637 شاعر و منجم است او در حمايت شريف مكه درآمد تا آنجا كه كتاب وسيلة المآل في مناقب الال را به او اهدا كرد وي در مقدمه كتابش خاطر نشان مي كند كه از خدا به سبب اعطاي محبت اهل بيت كه شايسته آن هستند سپاسگزار است اين چيزي است كه در منابع شيعه برادر به حساب آوردن او به عنوان يك پيرو مخلص عليه السلام علي رغم وابستگي ظاهريش به مذهب شافعي كافي است
تاريخ تشيع در مكه و مدينه