موضوع: گذری کوتاه بر تاریخ ایران

توضیح: این فایل به صورت ورد و آماده چاپ می باشد

مقدمه
شيوه هاي معيشت و توليد و فعاليت هاي انساني  منبعث از آن ‏‏در فضا نمي باشد ساخت شهر بازتاب اوضاع و احوال اجتماعي  - فرهنگي و سياسي اقتصادي حاكم  فضاست كه در يك مقطع زماني – مكاني خاص رخ داده و در بستر زمان تحول يافته است . مكان به عنوان عنصر ثابت و تابع متغيرهاي زمان جامعه اقتصاد فرهنگ و سياست را در خود متبلور كرده است.
پژوهشها نشان مي دهند كه حاصل و برآيند اين عوامل است كه در مكاني مشخص به فضا معنا بخشيده و آن را به نماد و بيان نمادين تبديل كرده اند برآيند اين عوامل شكل را ساخته و شكلهاي متفاوت – بنا به محتواي خويش – بافت كالبدي و شالوده فضايي شهر يا كانون زيستي را پي افكنده اند.
اين عوامل كه به گونه اي زنجيره اي به يكديگر وابسته اند و از زماني كه بشر يكجا نشين شد دولت را سامان داد و شهر را بنا كرد تا به امروز نقشي تعيين كننده در تعريف آن داشته اند اين عوامل را ميتوان به گونه اي كلي و عمده در سه گروه زير مطرح كرد:
اول: مسائل جهان بيني يا چگونگي نحوه نگرش به جهان اين عامل، دين ،مذهب ، مسلك، فرق متفاوت اجتماعي و مذهبي  مراد از اين عامل هر آن چيزي است كه معناي فرهنگي و يا اجتما عي و روابط ناشي از آن را سبب مي شود مطالعاتي متعدد در مقياس جهاني نشان از تاثير قطعي اين عامل در تكوين شهر و كانون زيستي دارد.
دوم : عامل اقتصادي يا چگونگي تعريف مادي جهان بر چگونگي توليد و توزيع ثروت ،حركت (گردش كالا) ،نحوه توليد ،توزيع و مصرف محصولات و رابطه آن با ساخت كالبدي نظر دارد مقصود از اين عامل آني است كه معناي روابط و ارتباطات اقتصادي را دارد.
در گذشته اهمييت دارد «غارت – دفاع » در مقياس جهاني به طور عام و در مقياس كشور به گونه اي خاص نقش بازي كرده و تاثيري سرنوشت ساز بر اوج و حضيض شهر داشته است . مي توان پديده غارت- دفاع را پديده اي دانست كه تاريخ شهر را تبيين كرده است.
سوم: عامل محيط يا اقليم ، يا چگونگي تعريف زيست – محيطي جهان اين عامل ،آب و هوا  همواري و ناهمواري و به طور كلي عناصر محيط زيست طبيعي را شامل مي شود.
تاثير آن  بر شكل گيري كالبدي و تظاهرات فضايي كانون زيستي وشهر است فصل يكم
شهر نشيني، شهر گرايي و «شهر سازي»،
قبل از اسلام
مدخل
افول تمدن بين النهرين كه در پي ستيز شهر – دولتهاي مستقر در آن خطه رخ ميدهد از سويي و رشد شتابان يكجا نشيني آرياييهايي كه در دشتهاي وسيع و مرتفع سلسله جبال زاگرس سكني گرفته بودند از سوي ديگر سبب گرديد تا مراودات و ارتباطات بسياري با شهر – دولتهاي بين النهرين بر قرار گردد ، ارتباط همه جانبه ، همه سويه و جامع بين جوامعي هنوز مدني نشده به جوامعي كه سالها از مدنيت آنها مي گذرد . در اين آمد و شد اطلاعاتي است كه جوامع مستقر در ارتفاعات مظاهر تمدن دشت نشينان را دريافته و تمدن خويش را با مايه گرفتن از آن پايه مي نهند ، به آن قوت مي بخشند و سپس تمدن پيشين را مغلوب و مقهور خويش مي سازند .
در اين دوران ما با دو گونه عمده شهر نشيني و يك گونه شهر نشيني و شهر گرايي گذرا بين اين دو شيوه عمده مواجه هستيم
اول –شيوه پارسي :
 اين شيوه از قرن نهم ق.م با ساختن اولين «شار» مادي الهام گرفته از« شهر –تپه» هاي بين النهرين (زيگورات) شروع شده و با شكوفايي شارهاي پارسي در شوش ،استخر ،پاسارگاد و....... به اوج خود ميرسد . تخت جمشيد نمونه والايي از تغيير مفاهيم و معاني است كه از تمدن هاي بين النهرين كسب شده است.
دوم-شيوه يا ميان شيوه پارسي – هلني :
جانشينان اسكندر نوعي ديگر از روابط ميان انسان و استقرار انساني را مطرح مي كنند گونه اي كه هم بنيانهاي شهر – دولت يوناني را در خود دارد . هم مفاهيم شهر – قدرت هاي ايراني را .
سوم- شيوه پارتي :
مقاومت در مقابل مفاهيم مادي و معنوي شهر – دولتهاي پايه گذاري شده توسط سرداران يوناني و ستيز براي استيلاي مفاهيم و معاني زيست و توليد بومي ،سه شيوه فوق در پنج مقطع تاريخي (نظام هاي حكومتي متفاوت ) به كار گرفته مي شوند و سه مرحله متفاوت در شهر گرايي و شهر نشيني دوران باستان را شامل ميگردند :
اول : مرحله شكل گيري و پيداش پديده شهر رشد آن در دوران ماد و بالندگي آن در دوره هخامنشني ( استقرار قطعي شيوه پارسي)
دوم : مرحله پيدايش «نو شهرها » و تجربه سازماندهي شبكه شهري در سازمان
فضايي كشور :
سوم: مرحله پيدايش نو شهر هاي سوق الجيشي و تعميم مفهوم  شهر به منطقه اي بس فراتر از محدوده ها ي كالبدي بلا فصل آن:
تشكيل دولت ماد ودر وراي طبقات و اقوام قرار گرفتن آن سبب مي گردد تا دولت هم مفهومي آسماني يابد و هم مفهومي زميني . دولت هم مظهر آسمان و قوامين آنست و هم مظهر تنظيم و تنسيق ارتباطات و روابط زميني است چنين دولتي نه بر تقسيم كار اجتماعي بين جوامع سه گانه تحت فرمان خود بلكه بر وحدت اجتماعي كار بين آنها پاي مي فشرد .
آنچه در دوران ماد رخ مي دهد نه شهر نشيني و نه يكجا نشيني است چون يكجانشيني قبلاً رخ داده است و گواه بر آن موجوديت جامعه روستايي است و اينكه شهر نه به عنوان تشكيل يك جامعه كاملاً مشخص بلكه مكان جمع شدن سه جامعه رو ستايي ، ايلي و شهري است.
شار مادي در اين مرحله عبارت است از قلعه اي محكم و قوي بر فراز تپه يا نقطه سوق الجيشي خاص كه در دامنه و در پس ديوارهايش نقاط زيستي كوچك و بزرگ پراكنده اند . در اين شار مفهوم بازار هنوز در مرحله جنيني قرار دارد . آنچه مورد برنامه ريزي و طراحي دقيق قرار مي گيرد قلعه و تقسيمات داخلي آنست.
شار نظامي- كشاورزي دوران ماد جاي خود را به شار نظامي- بازرگاني پارسي در سر حدات و شار بازرگاني – كشاورزي سرزمين هاي مياني مي دهد .
شار پارسي علاوه بر آنكه محل استقرار و تمركز قدرت مذهبي و حكو متي است مركز اقتصادي و بازرگاني نيز مي گردد. بازار در شهر تولد مي يابد.
شار پارسي مسوول مستقيم امنيت منطقه تحت نفوذ خويش است همان گونه كه مسئول جمع آوري ماليات و در مواقع لزوم سرباز و نيروي انتظامي منطقه خويش نيز مي باشد شار پارسي اولين قدم در مفهوم منطقه اي شدن را برداشته است .
«شهر – معبد» ،«شهر- قدرت» و« شهر- بازار » مفاهيمي هستند كه شار پارسي با خود حمل مي كند و با استقرار در نقاط سوق الجيشي بسيار با اهميت به مقوله زيست- محيطي نيز جواب مي دهد .
جامعه دودماني  هخامنشي  بسرعت جاي خود را به جامعه دولت سالار مي دهد. دولت با قرار گيري در راس هرم قدرت سازمان اجتماعي را بر مبناي طبقات مشخص زير سازمان مي دهد:
1-    اشرافيت دودماني:
2-    مغان و رو حانيون
3-    اشرافيت دهقاني
4-    بازرگانان و پيشه وران
دوم :مرحله پيداش «نو – شهرها»و تجربه سازماندهي
فرو پاشي دولت هخامنشي  سبب مي گردد تا جوامع شهري و روستايي دچار نابسامانيهاي فراوان گردند . ورود و رسوخ روابط اجتماعي- فرهنگي يوناني نشأت گرفته از جامعه اشرافي برده دار متكي بر تقسيم كار اجتماعي سبب دگرگوني و آشفتگي روابط اجتماعي – فرهنگي منبعث از جامعه  سالار متكي بر وحدت اجتماعي كار مي گردد.
تلاقي دو فلسفه  يكي متكي بر فرهنگ و سلطه روابط فرهنگي و ديگري متكي بر مدنيت و سلطه روابط مادي ، سبب مي گردد تا مفهومي جديد از «شهر » پيدا شود  شهري كه هم بتواند هاله اي از «شهر – دولت» هلني باشد و هم سايه اي  از «شهر-قدرت» پارسي.
شهر پارسي – هلني در مكاني استقرار مي يافته است كه :
يكم: در جوار و يا در نزديكي راههاي ارتباطي و جاده هاي اصلي قرار داشته باشد.
دوم: در كنار قلعه نظامي و يا شهر قديمي مستقر در منطقه اي مملو از روستاهاي پيراموني باشد .
سوم: از ديدگاه سوق الجيشي قابل تأمين باشد
بنا بر اين« شهر پارسي – هلني » در بدو تولد خويش شهري نظامي است . شهري است كه بر مبناي شهر – دولت يوناني شكل مي گيرد. خود مختاري كه كم و بيش از طرف دولت سلوكي پذيرفته مي شوذ با اين استثنا كه در حقوق بين شهر و دولت ،كلام نهايي از آن دولت سلوكي است .
سوم: مرحله تعميم شهر گرايي و شهر نشيني و تجربه ساماندهي سرزمين
شار پارتي در دولت اشكاني
جامعه ايلي همراه با جامعه رو ستايي و بخشي از جامعه شهري –بخشي كه نه به منزله شهروند بلكه به عنوان «خارجي » تلقي مي شد – موفق مي گردند تا دولت اشكاني را بر پهنه وسيعي از ايران آن روز گاران مستقر سازند. هماهنگي و همنوايي سه جامعه تحت سلطه اين دولت سبب مي گردد تا دولت قدرتمند اشكاني نزديك به شش قرن اقتدار خود را بر سرزمين بگستراند ، بازرگاني را رونق بخشد ، روابط كالايي و پولي راغ ارتقا بخشد و از آن ره به شهر نشيني و شهر گرايي شتاب دهد.
بازگشت به مفاهيم سرزميني – بخصوص شيوه پارسي – در ابعاد زيست و توليد و به روز كردن آنها سبب ميگردد تا دولت اشكاني شكلي كاملاً متفاوت از نحوه استقرار و زيست را سازمان دهد
فهرست مطالب
مقدمه    1
فصل يكم    3
شهر نشيني، شهر گرايي و «شهر سازي»،    3
قبل از اسلام    3
مدخل    3
اول –شيوه پارسي :    4
دوم-شيوه يا ميان شيوه پارسي – هلني :    4
سوم- شيوه پارتي :    4
دوم :مرحله پيداش «نو – شهرها»و تجربه سازماندهي    7
سوم: مرحله تعميم شهر گرايي و شهر نشيني و تجربه ساماندهي سرزمين    8
ب :بالندگي مفهوم شار و سازمان يافتگي كامل آن    10
شهر نشيني و شهر گرايي «شهرسازي» در دروان اسلامي    14
عوامل مشخصه در شهر در دورة اسلامي    16
شهرنشيني ، شهر گرايي و [شهرسازي ] در دوران متقدم اسلامي    17
ساخت و سازمان شهراز قرن يكم هجري تا قرن چهارم هجري (1تا11ميلادي )    18
شكل گيري دولت اسلامي ، بازسازي مفاهيم كهن    18
تولد مفهوم جديدي از شار ، تولد سبك خرسان در زمينه هاي هنري و ادبي    20
ساخت و بافت بار از قزن چهارم تا قرن هفتم هجري قمري (11تا14ميلادي)    22
ساخت و سازمان شهر از قرن هفتم تا قرن يازدهم هجري قمري (4 تا 17ميلادي )    25
فروپاشي سازمان شهري و ابداع مجدد مفهوم    25
دگرگوني در مفهوم دولت ، دگرگوني در مفهوم شار    31
دگرگوني در مفهوم شار 1275-1226 هـ . ش (1896-1847م.)تولد سبك تهران ۀ دگرگونيكلي مفهوم شار    35
ساخت سازمان شهر و تحول آن در دولت پلهوي 1357-1304هـ.ش.(1979-1925م. )    40