مقدمه
سالهاست كه نوجواني دوراني دشوارتر از دوران كودكي محسوب مي شود. البته مفهوم نوجواني تا اواخر قرن نوزدهم به عنوان مرحله اي كه با پيچيدگي رواني توام و قابل مطالعه علمي است قلمداد نمي شد.
در واقع نوجواني مرحله بلوغ جسماني، رواني، اجتماعي و گذراز مرحله كودكي به بزرگسالي است كه بلوغ جسماني زودتر از بلوغ رواني و اجتماعي رخ مي دهد و همزمان با شروع زندگي باروري، تواناييهاي ذهني و قابليت هاي شناختي و عاطفي آنها شكل مي گيرد.
رشد جسماني در مراحل اوليه بلوغ به ميزان بالايي مي رسد و شامل مرحله اي است كه از آن به عنوان جهش بلوغ نام برده مي شود. در اين مرحله افزايش فوق العاده اي در قد، وزن و رشد عضلاني بوجود مي آيد،. بلوغ بيولوژيكي يا جنسي در دوران اوليه نوجواني تحت تاثير هورمونها آغاز مي شود.
نوجوان در دوران بلوغ علاوه بر تغييرات جسمي ، دستخوش يکسري تغييرات و علائم رواني مي شود که شناخت اين علائم به والدين و مربيان براي درک بهتر نوجوان ، برخورد صحيح و منطقي با وي و رفتار مناسب با شرايط رواني ورفتاري آنان کمک زيادي مي کند .
بلوغ
نوجوانی دوران تغییر است . نه تنها بدن نوجوانان بالغ می شود بلکه طریقه نگرش آنها به زندگی و نحوه تفکر آنها نسبت به روابط اجتماعی تغییر می کند.
بلوغ فرایندی بیولوژیک و شامل تغییرات جسمانی است که نوجوانان هنگام گذر از دوران کودکی به بزرگسالی آن را تجربه می کنند. بلوغ بوسیله تحریک قسمت هایی از مغز وآندوکرین آغاز می شود که کانون هورمون های جسمی می باشد. تغییراتی که در بدن نوجوانان ایجاد می شود در نتیجه آزاد شدن هورمون های مانند استروژن و تستوسترون می باشد.
بلوغ از چه زمانی آغاز می شود؟ سن آغاز بلوغ در افراد مختلف متفاوت می باشد . بنابراین صحبت درباره سن «معمول» شروع بلوغ تا حدودی گمراه کننده است.در دختران بلوغ زودرس در7 سالگی و بلوغ دیررس در 13سالگی آغاز می شود.در پسران بلوغ زود رس در5/9 سالگی و بلوغ دیررس در5/13سالگی آغاز می شود. ولی در کل فرایند بلوغ به 2 تا 5 سال زمان برای کامل شدن نیاز دارد . به طور کلی ،بلوغ در دختران 2 سال زودتر آغاز می شود و پایان می پذیرد.
در حالت کلی واژه نوجوان و بلوغ به گروه سني 19-10 سال اطلاق مي گردد.
- بلوغ به چهار مرحله تقسيم مي شود :
•
مرحله قبل از بلوغ که بين ۱۲-۱۰ سالگي قرار دارد . ولي گاهي بلوغ جسمي نيز در اين مرحله اتفاق مي افتد .
•
مرحله ۱۳ تا ۱۴ سالگي که معمولاً مرحله بلوغ جسمي است .
•
مرحله بعد از بلوغ يا مرحله اواسط نوجواني که مرحله ۱۶-۱۵ سالگي است .
•
مرحله ۱۷ تا ۱۹ سالگي که اواخر بلوغ و مرحله تکامل رشد جسمي است .
چه نوع تغییراتی در دوران بلوغ بوجود می آید ؟ بلوغ حد اقل دارای 4 نوع پیشرفت جسمانی است. یکی از نشانه های بلوغ رشد سریع و ناگهانی نوجوان است. در این دوران قد و وزن نوجوان به سرعت افزایش می یابد. در نقطه اوج رشد ، بدن نوجوان مانند بدن نوزاد رشد می کند.
دومین تغییر فیزیکی ، کامل شدن ویژگی های اولیه جنسی یا سیستم تناسلی است .
قابل توجه ترین این تغییرات ، تغییر سوم یعنی تکامل ویژگی های ثانویه جنسی است. ویژگی های ثانویه جنسی ویژگی هایی هستند که سبب تمایز مردان از زنان می شوند.
چهارمین تغییر فیزیکی در دوران بلوغ تغییر ریخت بدنی است . بدن نوجوانان چه دختر و چه پسر دارای ماهیچه ها و چربی بیشتری می شود . ولی این افزایش در دختران و پسران دارای سرعت متفاوتی است ، بطوریکه در پایان دوران بلوغ نسبت عضله به چربی در بدن پسران 3 به1 است، درصورتی که در دختران میزان عضله و چربی با یکدیگر برابراست .
دوران تغییر
معمولاً ما نوجوانان را سخت می پنداریم . ما چنین فرض می کنیم که نوجوانان از بزرگسالان دمدمی تر هستند. زیرا در دوران بلوغ تغییرات هورمونی در بدن نوجوانان رخ می دهد . آیا دلیل دمدمی بودن نوجوانان در دوران بلوغ است ؟ پاسخ این سوال هم مثبت و هم منفی است.تحقیقات نشان می دهند نوسان شدید هورمون ها در بدن نوجوان، وی را تحریک پذیرتر، پرخاشگرتر و افسرده تر می سازد. بالا رفتن و پایین آمدن سطح هورمون ها در شروع دوران بلوغ دیده می شود ولی به زودی ثابت می شود. بنابر این رابطه بین هورمون ها و دمدمی بودن نوجوان فقط در اوایل دوران نوجوانی و زمانی که سطح هورمون ها دارای نوسان است وجود دارد. پس می توان گفت هورمون ها فقط در اوایل دوران بلوغ مسئول دمدمی بودن نوجوانان هستند.
تحقیقات بیشتر نشان داده اند که دمدمی بودن نوجوان بیشتر از خود بلوغ با تغییرات محیط اجتماعی اطراف وئ ارتباط دارد. در نوجوان تغییر خلق و خو با تغییر فعالیت ها همزمان می شود. از این رو نوجوانان همچنانکه در طول روز وارد محیط های مختلف می شوند دارای رفتارها و خلق و خوهای متفاوتی نیز می گردند ممکن است نوجوان نوسان زیادی در رفتار و خلق وخوی خود احساس کند زیرا او در طول روز دچار تغییرات زیادی در فعالیت ها و بافت های اجتماعی میشود.
صرف نظر از مبا حث زیست شناختی، بلوغ می تواند در رفتار نوجوانان و پیشرفت آنها از بسیاری جهات تاثیر بگذارد. بلوغ باعث بوجود آمدن تغییراتی در نحوه نگرش نوجوان به خویشتن می شود. تغییرات بوجود آمده در ریخت بدن و کامل شدن صفات ثانویه جنسی نیز بر تصوری که نوجوان از خویش دارد اثرمی نهد و در نتیجه رفتار وئ دچار تغییر خواهد شد. برای مثال هم دختران وهم پسران نوجوان تمایل بیشتری به تنهایی دارند و در دوران اولیه بلوغ از تغییرات بوجود آمده در بدنشان دچار ناراحتی می شوند . هم دختران و هم پسران حساسیت بیشتری نسبت به ظاهر خود پیدا خواهند نمود و با کامل شدن دوران بلوغ تغییراتی در عادات غذایی و ورزش آنها نیز بوجود خواهد آمد.
تغییرات بوجود آمده درظاهر نوجوان رفتار و دید دیگران را نسبت به آنها تحت تاثیر قرار خواهند داد. غالبا در دوران بلوغ از یک نوجوان انتظار می رود رفتار بهتری داشته باشد که معمولا فراتر از دسترس یک نوجوان است.
بسیاری از تغییراتی که نوجوانان شاهد آنها هستند مانند تغییرات جسمانی و تغییر توانایی آنها برای تفکر و استدلال و نیز پتانسیل های اجتماعی می توانند برای آنها بسیار سخت و دشوار باشند. تمام این تغییرات واکنش و انتظارات دیگران را از نوجوان و نیز شیوه تفکر آنها را نسبت به خودشان تحت تاثیر قرار خواهد داد. با وجود تمام این تغییرات ، نوسانات کم اهمیت رفتاری کاملاً طبیعی هستند و بیشتر به دلیل تنظیم های چند گانه بوجود می آید. چه چیزی می تواند چنین با سرعت و در چندین مسیر توسعه پیدا کند؟! پس تعجبی ندارد که گاهی اوقات نوجوان دمدمی باشند.
ويژگيهاي رواني و رفتاري بلوغ
اين ويژگيها عبارتند از : ميل به گوشه گيري ، حساسيت بسيار نسبت به انتقاد ديگران ، بي قراري ، بي ثباتي ، تحريک پذيري ، نوسان در خلق و خو ، مخالفت با خانواده و دوستان و به طور کلي جامعه ، در رؤيا فرو رفتن ، شرم و حياي مربوط به تغييرات ناشي از بلوغ جنسي ، تنبلي و سستي ، نافرماني از بزرگترها ، خيره سري و خودرأيي ، نداشتن احساس امنيت و اعتماد به نفس ، مقاومت در برابر پند و اندرز والدين ، تمايل شديد به ارتباط نزديک با دوستان و گفتگوهاي پنهاني و طولاني با آنها ، حساسيت نسبت به آراستگي ظاهر خود و صرف وقت جلوي آينه . نوجوانان در اين سنين ، لباس پوشيدن به شيوه اي متفاوت با معيارهاي خانواده و همسان ،با گروه هم سن و سال خود را ترجيح مي دهند .