این مقاله با فرمت Word بوده و قابل ویرایش است همچنین آماده پرینت می باشد
موضوع : مقاله عوامل موثر در تخریب بناها و بافت های شهری
اساسي ترين بخش قبل از هر اقدام مرمتي تشخيص ضايعه يا عارضه است نوع مصالح پيوند منطقي عناصر ساختماني توزيع متناسب نيروهامقاومت شالوده در مقابل بارهاي وارده ـ تناسب نيروهاي داخلي با توجه به تواناي مصالححفاظت صحيح كل ساختمان در برابر عوامل خارجي در مجموع از عوامل و شرايط لازم براي تأمين ايستايي و ادامه حيات و بقاي ساختمان محسوب مي‌شوند بنابراين هنگام بررسي يك بنا يا مجموعه و يا بافت شهري پرداخت به عواملي كه مخل قلمداد مي شوند ضروري است كهولت و فرسودگي شرايط مناسبي را براي ساير عوامل مخل فراهم مي كنند ـ ميزان رطوبت تغيرات و نوسانات مداوم درجه حرارت روز گرم و شب سرد عوامل جوي همگي مقاومت بناي پير و فرسوده را تضعيف مي كنند طبعاً اين مقاومت حد معيني دارد مجموعه عوامل نامبرده مخل ادامه زندگي بنا مي شوند بنابراين مشاهده آسيب و عارضه در بنا دال بر عدم وجود تعادل است كه در چنين شرايطي ريشه يابي عامل مخل در دستور كار قرار مي گيرد به طور كلي عوامل تخريب مجموعه‌اي از كنشها و آسيبها هستند كه در تغيير شكل و تخريب بنا مؤثر واقع مي شوند نحوه تعمير بنا نيز بستگي به نوع اين عوامل مخل و مخرب دارد پس ابتدا بايد عواملي را كه موجب صدمه ديدن بنا و يا نهايتاً ويراني آن شده اند بررسي كرد و سپس چگونگي تعمير و حفظ و نگهداري آن را طراحي و اقدام را آغاز كرد
معمولاً فرايند سايش ناشي از خيزش ماسه هاست و به وسيله باد در نزديكي سطوح ايجاد مي شود شن و ريگهاي نازك از ماسه خطرناكترند بويژه هنگامي كه مصالح تركدار و مرطوب باشند در چنين موقعي باد باعث تبخير رطوبت مي شوند و در نتيجه زمينه را براي تشكيل بلورهاي نمك در زير قشر خارجي مساعد مي كند در موضعي از مصالح كه عمل تبخير انجام مي پذيرد حفره هايي ايجاد مي شود زيرا در آن عمل سايش و فرسايش به وقوع مي پيوندد
روندهاي فساد و تحليل رفتگي آب به عنوان عامل مخل در فرسايش:آب باران اصولاًكمي اسيدي است زيرا حاوي انيدريدكربنيك است انيدريدي كه با آب اسيدي نسبتاً ضعيف (اسيد كربنيك ) مي سازد(Co2+H2o=Co3H2) زماني كه كربنات كلسيم و منيزيم (مثلاً كربناتهاي موجود در ملات و اندودهاي آهكي و آهك و مرمر) با اين نوع آب تماس مي يايند به بي كربنات تبديل مي شوند و به تدريج ازهم مي پاشند
بعضي از مواد ومصالح معدني از نوع فلدسپاتها و شيشه هاي معدني سنگ طلق سيليكاتهاي موجود در ملاتهاي ريگي در مقابل آب به صورتي بطيء تغييرشكل مي دهند و به خاك رس تبديل مي شوند كه هم قدرت چسبندگي آن كمتر است و هم حجم بيشتري را اشغال مي كند عواقب قابل مشاهده اين اتفاق را مي توان در سنگهاي ريگي ملاحظه كرد كه در آنها لايه اي از بخش سالم سنگ كه هيدراته شده است پس از تورم از سنگ جدا مي شودسنگهاي آهكي و مرمري دراقليمهاي بسيار مرطوب كاملاً تغيير ناپذير نيستند بلكه به تدريج فرسايش مي يابند روند هيدراته شدن و پوسيدگي در سنگهاي ريگي به مراتب سريعتر است به نحوي كه پس از گذشت چند قرن قطر لايه هاي پوسيده به چند ميليمتر مي رسدسرعت اين فرايند به شكاف پذيري و ترك پذيري مصالح و نيز نوع مواد معدني موجود در مصالح بستگي دارد كه در اقليمهاي گرمسيري و مرطوب نيز شدت بيشتري مي يابد
فرسايش در محيطهاي آلوده: هواي آلوده در مراكز شهري و يا حاشيه آنها حاوي مقادير متغييري انيدريد سولفوريك است كه از احتراق مواد سوختي سولفوردار حاصل مي شود اكسيداسيون انيدريد سولفوريك موجب تشكيل اسيد سولفوريك مي شود(so2+1/2o2+h2o=so4h2)
اسيد سولفوريك اسيدي بسيار قوي است كه مي تواند عامل فرسايش بسياري از مواد معدني (چه كربناتها و چه سيليكاتها ) باشد اين عامل با سرعتي به مراتب بيشتر از سرعت فرسايش آب حاوي اسيد كربنيك موجب فرسايش مي شود
تأثير آلودگي محيط و هوا در اربطه بالا بسيار پيچيده است و هنوز به طور كامل روشن نيست اين هوا علاوه بر انيدريد سولفوريك حاوي عناصر آلوده كننده ديگر نيز هست بعضي از اين عناصر مي توانند موجب تشكيل اسيدهاي قوي ديگري(از جمله اسيد كلرئيدريك اسيد نيتريك اسيد فلوئوريك)شوند كه به نوبه خود مي توانند عام رسايشي قوي باشند
تأثير انيدريد سولفوريك در مصالح مراحل مشخصي را طي مي كند كه در نمودار يك نمايش داده شده است اين تأثير موجب فرايندهاي زير مي شود:
الف)سايش مستقيم كربناتها (مرمر و سنگهاي آهكي) كه مي تواند بسيار سريع باشد مقدار اين ساييدگي در نيويورك كه در هر 25 سال يك ميليمتر محاسبه شده است
ب)تعريق و تبخير( كه بر اثر اختلاف دما حاصل مي گردد) مي تواند عامل صدمات وخيمي باشد اين فرايند در هر نوع سنگ تركدار اثر مي كند در واقع لايه مايعي كه بر اثر تعريق و تبخير روي جداره مصالح اجاد مي شود حاوي مقدار زيادي اسيد و نمكهاي حل شده)بع ميزاني بيش از آب باران )است در اقليمهاي مرطوب بر اثر تكرار چرخه تبخير و تعريق كه هر شبانه روز بر اثر اختلاف دماي شب و روز حاصل مي شود شرايط مناسبي براي ورود و نفوذ عوامل ساييدگي و نيز تشكيل بلورهاي ننمك در داخل تركها فراهم مي آيد چنانچه قبلاً مشاهده شد عمل تشكيل بلور موجب ايجاد تنشهاي داخلي و در مواد و مصالح مي شوددر نتيجه اين فرايند لايه سطحي كدري روي مصالح تشكيل مي شود كه مملو از سولفات كلسيم است در زير اين جداره قشري از مصالح قرار دارد كه چسبندگي خود را از دست داده است و به سادگي جدا مي شود اين قبيل فرايند ها مي توانند در طول 10 سال موجب فرسايش به قطر چند متر در مصالح شوند
تأثير عوامل هواشناختي در آلودگي هوا: ميزان عوامل آلوده كننده موجود در هوا هم به ميزان اين عوامل در محيط و هم به عوامل هوا شناختي بستگي داردبراي مثال اگر عوامل آلوده كننده در سطح وسيعي از هوا پخش شوند بيشتر بخش پايين بنا دچار آلودگي خواهد شد در شرايط معمولي در محط اصولاً با افزايش ارتفاع در جه حرارت كمتر مي شود و همين خود باعث عدم ثبات مي گردد(شكل 14) زيرا هواي گرمتر معمولاً جايگزين هواي سرد بالاي خود ميشود ولي در بيشتر شبهاي سرد زمستان در نزديكي سطح زمين قشري از هوا به وجود مي آيد كه در آن درجه حرارت با افزايش ارتفاع بيشتر مي شود اين شرايط كه در آن هوا داراي ثبات است (زيرا هواي سرد به دليل وزن مخصوص بيشتر تمايل به استقرار در سطح پايين تر است) به وارونگي هوا معروف است در حين تقدم و تأخر حرارتي جريان هوا كند است و عوامل آلودگي پخش نمي شوند بلكه در ارتفاع مشخصي جاي مي گيرند اين عوامل ممكن است بر اثر اختلال هواي محل به سطح پايين منتقل شوند(اين اختلالهل معمولاً بر اثر وجود فضاهاي گرمتر است مثلاً گرمايش خانه ها نيز مي تواند در آ مؤثر باشد)(شكل 15) معمولاً در فصل زمستان در دره ها زماني كه تقدم و تأخر حرارتي در ارتفاعي مشخص و در شرايطي با فشار زياد و باد ضعيف اتفاق مي افتد آلودگي شديد ي ايجاد مي شود شهر ونيز يكي از مثال هاي استثنايي در اين زمينه است كه آلودگي آن هم ناشي از عوامل محلي (مانند تأسيسات حرارتي) است و هم ناشي از حمل آلودگي از محلات صنعتي كه معمولاً با تقدم و تأخر حرارتي در فصول پاييز و زمستان بيشتر مي شود از آنجا كه شهر ونيز در شبهاي زمستان از بخش برآمده دريا در خشكي گرمتر است در هواي موجود در بالاي شهر اختلال به وجود مي آيد
فساد و تحليل رفتگي بيولوژيكي: بعضي از باكتريها(باكتريهاي مربوط به سيكل سولفور كه ((تيوباسيل)) ناميده مي شوند) مي توانند سولفورها را به اسيد سولفوريك تبديل كنند گمان مي رود كه اين باكتريها(ميكرو ارگانيزمها) مقدار معتنابهي اسيد سولفوريك روي سطح مواد و مصالح اختماني ايجاد مي كنندh2s موجود در هوا كه از تخمير هاي طبيعي حاصل مي شود و يا سولفورهاي موجود در سطح زمين كه بر اثر صهود رطوبت منتقل شده امكان توليد اسيد سولفوريك را براي تيوباسيل ها فراهم مي كنند اگر تيوباسيل ها در تعداد قابل توجه(مثلاً بيش از 1000 واحد در گرم) بر سطح مصالح يافت شوند و اگر توجيه منطقي و ساده ديگري موجود نباشد حمله تيوباسيل به عنوان عامل رسايش مي تواند منطقاً تغيير در سطح سنگ را توجيه كنديعني اين باكتري ها باعث تشكيل سولفات كلسيم در محيط هاي ظاهراً غير آلوده شده اند
عوامل موثر در تخريب بناها و بافت هاي شهري
تشخيص ضايعات در بنامجموعه و يا بافت شهري
عوامل تخريب مربوط به شيوه خاص زندگي ماشيني
عوامل تخريب مستقيم به وسيله مردم و حكام وقت
اشاره اي به شناسايي آسيبها
تنشهاي عامل فرسايش و زوال به دو گروه خارجي و داخلي تقسيم مي شوند كه از مجموعه عوامل مختلف تأثير مي پذيرد
فرسايش بر اثر باد(انطباق تنشهاي خارجي و داخلي)
روندهاي فساد و تحليل رفتگي
مواد و مصالح فاقد خلل و فرج
مشاهده صدمات ناشي از رطوبت در بنا
شيوه هاي پيشگيري از رطوبت بالا رونده در پايه ها و ديوارها
بناهاي قديمي در مقابل رطوبت به شيوه هاي مختلف عايقكاري مي شوند
كانال كشي در پاي ديوار و خارج از بنا
دفع رطوبت از ديواره هاي داخلي
دفع رطوبت اشباع شده در فضاهاي داخلي بنا
دفع رطوبت داخل بنا رطوبت حاصل از تعر و تعرق
شيوه پيش گيري از رطوبت نزولي در سقف بناهاي سنتي با پوشش منحني
روش عايقكاري سنتي پوشش منحني
نمونه اي از تخريب بنا بر اثر فقدان عايقكاري مناسب پوشش
بررسي آسيب ديدگيهاي ناشي از رطوبت