موضوع : آجر و تاریخچه آن

توضیح : این فایل به صورت ورد و آماده چاپ می باشد

مقدمه
آجر يکي از قديمي ترين مصالح ساختماني است که در ايران مورد استفاده قرار گرفته است. هزاران سال که بشر با نحوه پخت و ساخت آجر آشنا گرديده بناهاي تاريخي ايران نشان مي دهد که ايرانيان از آجر به شکل گسترده اي در ساختمان سازي هاي خود استفاده نموده اند. طبق آمار مربوط به سرشماري عمومي نفوس و مسکن سال 1365 مشخص است که بيش از 60 درصد واحدهاي مسکوني معمولي در نقاط شهري ايران از آجر و آهن ساخته شده است و آمار بدست آمده حاکي از اين است که بيش از 40 درصد واحدهاي مسکوني معمولي کل کشور آجري است. علاوه بر کشور ايران، در کشورهاي پيشرفته غربي هم از آجر بطور وسيعي در صنعت ساختمان استفاده مي شود. در انگلستان هرساله متجاوز از 6000 ميليون قالب آجر ضرب مي شود.
آجر
آجُر، (معرّب آگور، آگُر در فارسي دَري، اَگورو در فارسي باستان) قطعاتي از گل رس پخته با اشكال هندسي كه از روزگاران بسيار كهن پس از كشف آتش بشر آنرا شناخته و به عنوان يكي از با‌ارزش‌ترين و ضروري‌ترين عناصر و موادّ دست ساخت (مصنوع) آدمي در آثار ساختماني كهن‌ترين تمدنها در سرزمينهاي مختلف به كار رفته و همچنان تا امروز ارزش ساختماني، صنعتي و هنري خود را در سطحي بسيار گُسترده‌تر و ظريف‌تر حفظ كرده است (لغتنامة فارسي؛ لغت‌نامة دهخدا؛ كِنت ، 165؛ اهري، 2، 96، 97؛ سپنتا، 85؛ زاهدي، 148). در پژوهشهاي جديد معماري در كنار سفال و سراميك (هم‌ريشه با سراموس يوناني، كراموس لاتين، سراميكا در اسپانيايي و ايتاليايي و كراميك الماني و هلندي) «رشته‌اي وسيع از علم و صنعت سراميك معرفي شده كه مدنيت و امكان شهرنشيني بشر با آن آغاز شده» (اهري، 2) و از آن به عنوان مادة هنر پلاستيك (هنرهاي تجسمي) و پيشرو در هنرهاي زيبا ياد شده است (همو، 10)
پيشينة تاريخي: با توجه به آثار به دست آمده از كندوكاوهاي باستان‌شناسي به آساني مي‌توان حدس زد كه بشر به گونه‌اي اتفاقي به ويژگي شكل‌پذيري خاك و گِل پي‌برده و نيز به همين‌گونه پس از گذشت روزگاري دراز و تقريباً هم زمان با كشف آتش از تأثير معجزه‌گونة آتش در تغيير كيفي گِل و خشت‌خام آگاه شده است (دورانت، 1/155). به عنوان نمونه در حفريات تپة قبرستان سگزآباد (واقع در استان مركزي، در شمال ساوه و جنوب قزوين) اجاقِ گردي به دست آمده كه كف آن كاملاً سوخته و ديوارة آن كه در اصل از خشت بوده به صورت آجرهاي نيم‌پخته‌اي درآمده (مجيدزاده، 57؛ قس: اهري، 5، 96). شايد باور كردني نباشد كه برخي از پژوهشگران آجر را از آثار تمدن عصر حجر دانسته‌اند (اهري، 4). در حفاريهاي مصر، قطعات تقريباً سالمي از زير لايه‌هاي رودخانة نيل به دست آمده است كه مي‌توان تاريخ تقريبي آنها را به دورتر از 5000 ق‌م رساند. اين قطعات از نوع آجرهاي پختة امروزي نيست، شيوة ساخت آنها هنوز بدوي بوده است: لجن رود نيل را با سِرگين شتر در مي‌آميختند و تاب مي‌دادند و در آفتاب خشك مي‌كردند. ساخت اين نوع آجر كه داراي استحكام بسياري است هنوز به همين شيوه در شرق و آفريقا متداول است (اهري، 4؛ قس: سفر خروج، 5:6 ـ 8). آثار به دست آمده در بين‌النهرين نشان مي‌دهد كه آجر، از حدود 5000 ق‌م به اين سوي، كاملاً شناخته شده بوده است.
تورات پس از ذكر نام پسران نوح، سام و حام و يافث، و بر شمردن پسران و نوادگاني كه از اين 3 تن پس از طوفان زاده شدند مي‌گويد: «... چون از مشرق كوچ كردند همواره‌اي در زمين شِنعار يافتند و در آنجا سكني گرفتند و به يكديگر گفتند بياييد خشتها بسازيم و آنها را خوب بپزيم، و ايشان را آجر به جاي سنگ بود و قير به جاي گچ» (پيدايش، 11: 2، 3)؛ شِنعار نام عبراني دشت اَرام است كه در ميانة رود فرات و دجله واقع بود و به نظر مي‌رسد كه مراد از شِنعار بخش شمالي بابل باشد (هاكس، 536). اگر به روايات تورات بتوانيم به لحاظ تاريخي استناد كنيم، تاريخ بسيار كهن ساخت و به كار بردن آجر در بين‌النهرين تأييد مي‌گردد: در سومر توانگران كاخهاي خود را با آجر مي‌ساختند (دورانت،‌1/199)، در بابل خانه‌ها را بيشتر با خشت و گِل مي‌ساختند، ولي خانه‌هاي ثروتمندان، معابد و برجهاي انها (زيگوراتها ) از آجر ساخته مي‌شد (همو، 1/381،‌382؛ اهري، 6ـ7). آجرهاي يافت شده در شهر اور و زيگوراتهاي بنا شده در سراسر مصبّ دجله و فرات و كرانه‌هاي خليج‌فارس به شكل چهارگوش مسطح است و شباهت بسياري به آجرهاي امروزي دارد. در بناي عظيم و معروف برج بابل كه پس از بارها ويراني بار ديگر ميان سالهاي 2000 تا 1780ق‌م در همان جاي ساخته يا مرمت شده، نزديك به 85 ميليون آجر به كار رفته بوده است. آجرهاي با.مانده و پراكندة اين برج هنوز سخت و استوار و داراي ابعاد صافند، به گونه‌اي كه آدمي گمان مي‌برد كه هم‌اكنون از كوره بيرون آمده‌اند (اهري، 7ـ9). تزيين بناها با آجرهاي لعابدار در روزگار نبوكد نصر، در ميان سالهاي 2950 تا 2660ق‌م، نخستين مقابر از آجر و چوب ساخته شده است (اهري،5).
ايرانيان وارثان تمدن بابلي و آشوري، با آنكه مصالح ساختماني بسياري در دسترس داشتند از زمانهاي بسيار كهن آجر را مي‌شناختند و به كار مي‌بردند. آجرهاي به دست آمده در پازارگاد و تخت‌جمشيد متعلق به سالهاي 546 و 518 ق‌م (روزگار كوروش و داريوش هخامنشي) و نيز كشف آثار كورة آجرپزي از دورة پارتها (اشكانيان) مؤيد اين ادعاست (سپنتا، 85). گلاك تاريخ استفاده از آجر را در ايران به هزارة هفتم ق‌م مي‌رساند (ص 387). معماران ايراني از آجر آثار هنري بزرگي چون قصر شوش پديد آوردند و آجر لعابدار را به عنوان مادة اصلي تزيين به كار بردند و در شكل دادن آجر و پرداخت نقشهاي برجستة آجري (رليف ) به پايگاهي رسيدند كه قابل تقليد نبود (اهري، 13؛ دورانت، 1/559). اينان با به كار گرفتن آجر در ساختمان به شيوه‌اي تازه در ساختن گنبد و بر آوردن طاقهاي عظيم چون تيسفون دست يازيدند. ايجاد طاق كِسري در تيسفون كه محقّقاً به فرمان شاپور اول ميان سالهاي 241 تا 272م ساخته شده (گدار، 245) با طاق تخم‌مرغي بلند و دهانه‌اي بيش از 25 متر، كاري بزرگ در معماري بوده است (اهري،13)ش.
در موهنجودارو در ساحل باختري سند و هاراپا (هَرَپا، در چند صد كيلومتري شمال موهنجودارو) و 4 يا 5 شهر برجسته و بسيار كهن كه در 1924م از زير خاك بيرون آورده شد، صدها خانه و دكان آجري وجود دارد كه برخي از آنها چند طبقه است و تاريخ آنها به 5 هزار سال پيش مي‌رسد (دورانت، 2/573، 578، 835؛ اهري، 14ـ 15).
در چين، بناهاي آجري ديرتر از سرزمينهاي ديگر به راه تكامل افتاد. از دورة دودمان هان (206ق‌م ـ 211م) آجرهاي آراسته به تصاوير و نقشهاي برجسته و نقر شده براي تزيين بناها به ويژه مقادير به كار گرفته شد (اهري، 16). پاگوداها (بناهاي ديني بودايي) نيز در چين از آجر، ولي بر پاية سنگي، ساخته مي‌شد. كهن‌ترين پاگوداي موجود، در ايالت هونان، در 523م پديد آمد.
فهرست مطالب
مقدمه    1
آجر    2
قالب ‌گيري:    9
خشك كردن:    10
مرحلة پخت:    10
نظیر طاق کسری در غرب ایران قدیم    13
انواع آجر در ایران قدیم    14
تاريخچه استفاده از آجر در ايران :    15
سير تکاملي آجر :    16
مراحل ساخت آجر عبارتند از :    17
انواع کوره های آجر پزی    17
کوره تنوره ای  هوفمان و تونلی    17
استاندارد آجر در ایران    18
انواع آجر غیر رسی  و اشکال آن    18
توليد آجر رسي    19
تهيه و آماده نمودن مواداوليه    20
ماده اوليه آجر راعمدتاخاك رس تشكيل مي دهد همانگونه كه دربخش مربوطه گفته شد , انواع مختلفي ازخاك رس وجود دارد , ولي بيشتر ازخاك رس آبرفتي براي تهيه استفاده مي شود .    20
تهيه گل وخشت    21
خشك كردن خشت    22
پختن آجر    24
انواع كوره هاي آجر پزي :    25
كوره با آتش باآتش رونده وآجر ثابت :    27
مآخذ:    31