موضوع : مقاله در مورد عروض فارسی

توضیح : این فایل به صورت ورد و آماده چاپ می باشد

 پيشگفتار
عروض فارسي از جهت دقيق وتنوع وتعدد وخوش آهنگي اوزان در ادب جهان بي نظير است عروض است دقيق و منظم و رياضي وار با حدود سيصد وزن گوناگون وسخت زايا ، چندان كه مرتب بر تعداد اوزان آن افزوده مي‌شود .
اين است كه ارزش واهميت خاصي دارد واز جهتي سبب اعتلاي شعر فارسي شده است ، مثلا شور و جذبه اي كه در غزليات شمس هست بيشتر مرهون اوزان خاص آنهاست و اگراين اشعار در ين اوزان سحر انگيز سروده نشده بود مسلما نمي توانست اين همه شور وهيجان و جذبه و اشتياق برانگيزد ، صلابت و كوبندگي كه در كلام فردوسي است وروح حماسي و پهلواني كه بر مي انگيزد تا حدود زيادي برخاسته از اوزان حماسي بحر متقارب است ، دلنشيني و شور انگيزي و شيريني مثنويها و ترانه هاي عاشقانه ناشي از بحر هزج است ، متانت و سنگيني بسياري از اشعار ناصر خسرو و اندوه جانكاه شعر مسعود سعد مرهون اوزان با وقار و متين وبا صلابت اشعار آنان نيز هست وشادي ونشاط اشعار خوب ومناسب كودكان به سبب اوزان ضربي و رقص انگيز آنهاست .بنابراين جاي آن دارد كه وزن شعر فارسي را كه مايه افتخار ما در ادب جهان است – ازهر جهت بخوبي بشناسيم .
متاسفانه منشا وزن شعر فارسي روشن نيست . به عبارت ديگر نه تنها منشا آن روشن نيست بلكه بنابر عقيده اي رايج ، منشا آن عروض عرب است.
همه علما و محققان معاصر اعم از ايراني و خارجي چندين عقيده اي دارند جز معدودي كه در اين قضيه شك كرده اند يا باور دارند كه وزن شعر فارسي منشا ايراني دارد وهر گروه وهر فرد بنابر دليل واحيانا دلايلي از اعتقاد خود دفاع ، و عقيده ونظر گروه ديگررا رد مي كنند و حقيقت همچنان مستور مانده است و كسي همت نكرده تار نج تحقيق را برخود هموار نمايد وحقيقت اين راز قرنها را آشكار سازد .
نگارنده از سالها قبل در اين انديشه بوده و تحقيقاتي در اين زمينه انجام داده است در سال 1356 در هشتمين كنگره تحقيقات ايراني تحقيقات خود را تحت عنوان « وزن شعر فارسي ماخوذ از وزن شعر عرب نيست » ارائه داد .
كه سخت مورد توجه قرا رگرفت و مخالفان وموافقان درباره آن سخن گفتند و عالمان بي تعصب آن راتاييد كردند گرچه نگارنده با دلايلي مستند موضوع را ثابت كرد اما بعد ها پي برد كه قضيه پيچيده تر از آن است كه بشودآن را طي خطابه اي براي همگان بويژه مخالفان كه معتقدان ديرين اين نظر سنتي هستند روش ساخت و ضرور مي نمود كه تحقيقي گسترده و همه جانبه در اين مورد صورت بگيرد زيرا عقايد مخالفان به نوبه خود مستدل نماست .
از طرفي منشا عربي داشتن وزن شعر فارسي قرنها مورد قبول علما و ادباست و تغيير عقيده همه علما جز با براهين علمي و دقيق و همه جانبه و مشروح ميسر نيست . لذا برآن شدم كه تحقيق گسترده اي درين باره انجام دهم و قضيه را از ديدگاههاي مختلف بررسي كنم . اسناد و مدارك زيادي كه طي سالها مطالعه وبررسي گرد آورده بودم همه را منظم كردم وبراي اين كه بررسي با تعمق هر چه بيشتر صورت بگيرد ناچار شدم عروض عرب را از منابع فارسي و عربي مطالعه و بر آن تسلط پيدا كنم . واز عروض هندي و يوناني كه هر دو كمي هستند نيز تا آنجا كه منابعي در اختيار داشتم ، و برايم ميسر مي بودآگاه شوم وزن شعر عاميانه فارسي رانيز بررسي كنم ( اين تحقيق دركتابي به چاپ رسيد به نام « بررسي وزن شعر عاميانه فارسي » ) در اوزان نوحه ها نيز ناچار به تحقيق پرداختم تامساله رااز هر جهت بويژه از ديد ساخت عروض فارسي وعربي و تطبيق آنهانيز بررسي نمايم همچنين هر كتابي كه تصور مي رفت ودر آن بحثي يا اشاره اي درباره وزن شعر فارسي رابطه آن با وزن شعر عرب باشد مطالعه كردم ونظرات مختلف مخالفان و موافقان را مورد بررسي قرار دادم .
به هر حال در اين راه از هيچ كوششي فرو گذار نكردم . ضمنا در اين تحقيق همواره كوشيده ام كه از هرگونه تعصب و پيشداوري بر كنار بمانم وهميشه ضمن تحقيق ،از ديد مخالفان نيز به قضيه بنگرم تا قضاوت علمي و درست باشد .
ضمنا بايد دانست كه عقيده مخالفان اين نظر – معتقدان به عربي بودن منشا وزن شعر فارسي – نيزچندان بي پايه نيست . بطور كلي آنها به اين دلايل معتقدند كه منشا وزن شعر فارسي وزن شعر عرب است .
فهرست مطالب
پيشگفتار    1
بررسي دقيقتر اوزان مشترك تا زمان رودكي    8
وزن شعر عاميانه فارسي    16