موضوع : سیری در آثار و تحولات مهدی اخوان ثالث

توضیح : این فایل به صورت ورد و آماده چاپ می باشد

پيشگفتار
در شب چهارم شهريور 1369 اخوان ثالث درگذشت وسفينه عمر اين آزاد مرد رنجور- اين لولي وش مغموم- سرانجام گرفتار طوفان مرگ گرديد و كمر ستبر صنوبر شعر امروز ايران دوتا گشت . با مرگ او, طومار سبك    اما اصيل گونه ي شعرفارسي درهم پيچيد , سبكي كه پيش از اين , رسالت تاريخي اما هنري آن به پايان رسيده بود .
اخوان درادب معاصر يك پديده بود , عمر وهنري پر فراز ونشيب داشت . دغدغه هاي او رنگ بي قراري داشت و زمزمه هايش از زندگي  و  مرگ  شنيدني وتامل برانگيز است .
    زندگي را دوست مي دارم ;
    مرگ را دشمن .
    واي , اما  - با كه بايد گفت اين ؟ - من دوستي دارم
    كه به دشمن خواهم از او التجا بردن .    (گزيده اشعار/ چون سبوي تشنه / ص 97)
و يا درجايي ديگر در قطعه ي خيامي خود چنين مي گويد :
    مرگ آمد و خواست جان ِ آسوده من
    تابستاند كاسته و افزوده من
    دركارِ طرب كرده بُدم بود و نبود
    او برد همين قالب فرسوده من      ( ارغنون / خيامي )
اخوان در سال 1307  ﻫ . ش در مشهد متولد شد ,همانجا درس خواند , درسال1326به تهران آمد و دراطراف ورامين (پيشوا)آموزگار دبستان شد . نيمه دوم دهه بيست اوج دموكراسي ناقص درايران بود, دوران آزادي نسبي كه به دنبال انقلاب مشروطه و فعاليتهاي مشقت بار ديرسال مبارزات,سياسي وهنري در دوره رضاخوان پيدا شده بود . دهها نشريه سياسي و هنري و ادبي منتشر مي شد  . مردم نمايندگانشان را كم وبيش آزادانه انتخاب ميكردند . و مجلس , محل واقعي و داﺋمي تنشهاي طبقاتي و تضادها و مردم - نمايندگان - پر شده از اغراض جهاني و شخصي بود.
دراين مابين فعالترين مراكز فرهنگي سفرتخانه ها , مراكز فرهنگي فرانسه وشوروي بود . عموم ليبرال ها و طرفداران فرهنگ غرب در سفارت فرانسه , وهمه هنرمندان و نويسندگان دموكرات وچپ در سفارت شوروي جمع ميشدند , ودر جلسات معيني از هفته , جلسات هنري داشتند و درهمين سالها بود كه دو گونه شعر نو درايران و ادبيات تازه و نوپاي آن شكل گرفت :  شعر نو معتدل ,  ميانه رو  يا به قول آقاي نادرپور  ( شعر سنت گراي جديد )  كه مناديانش عمدتاﹰ ليبرال هايي چون مرحوم دكترپرويز ناتل خانلري  , دكتر عبدالحسين زرين كوب ,  نادر نادرپور و  فريدون توللي بودند , و نوآوري را فقط در حد چهار پاره و نوعي مستزاد مي دانستند  , و به شدت پايبند وزن عروضي و قافيه بودند ,  و شعر نو كه در رأس همه نيمايوشيج قرار داشت . دراين ميان افراطيون , نوآوري را در شكستن نظام زيبا شناسي قديم و بنياد نهادن نظامي نوين مي دانستند. ودراين زمان , مهدي اخوان ثالث , در دهات اطراف ورامين , درحال و هواي قدمايي , غزل وقصيده مي گفت و ظاهراﹰ خبر چنداني از شهر نداشت , كه بعدها همين اشعارش را در كتابي با عنوان ارغنون به چاپ رسانيد .
 اخوان كه ديري است غزل و قصيده گفته و با عشق و همتي عظيم روي به سوي قله ي عظيم شعر سنتي نهاده , و چون ماهي اي كه در قسمت اعظمي از اقيانوس شعر كهن ايرانيان غوطه ور بوده , حال با اعتماد به نفس و اطمينان كامل (به قول خود) راهي از خراسان پهناور, با آن گنجينه ي عظيم وپرهيبت شعر كهن, به سوي ديار پيرمرد درياي نور ,مازندران ,  مي زد وبه شعر نيمايي نزديك مي شد . او تازه داشت درك مي كرد كه سنيما چه كار شگفتي كرده است . مي فهميد كه نيماباتكيه بر شعر سنتي نظام نويني راپي افكنده كه چندان هم آسان ياب نيست و به گفته ي استاد لنگرودي اخوان در اين برهه ي زماني بر دروازه شعر نيمايي ايستاده بود و درون عمارت هنوز تيره وتار بنظرش مي رسيد .  
درهمين اثنا بود كه گامهاي قوي اما نو رًس اخوان و مرداني چون كسرايي , ابتهاج , شاملو , نادر پور, رحماني ,. . . در گودال حقيقي اما باور ناپذيري به نام كودتاي 28 مرداد 1332 مي لغزد وپيچشي را احساس مي كند,وانگاره ي آزادي را كه گاه به سفارش خود يا حزب وگروهي سروده بودند در اين پيچش ناگهاني زخمي و كبود يافتند  , اكنون ناباورانه , گنگ وخوابيده , حيرت زده و شكست خورده مي ديدند هركدام از ايشان در گوشه اي افتاده اند و اميدي ندارند :
- كوهها باهم اند وتنهايند ,  همچو ما با همان تنهايان - ( شاملو ) . بخش عظيمي از شاعران و نويسندگان , حزبي
  ( يامتهم به حزبي ) دسگير و زنداني گرديدند و شاعر ما (اخوان ثالث ) درميان دستگير شدگان بود.
اخوان در زندان قصر اينچنين مي سرايد :
    خانه ام آتش گرفته است , آتشي جان سوز
    هرطرف مي سوزد اين آتش
    پرده ها و فرش ها را , تارشان با پود
    من به هر سو مي دوم گريان
    در لهيب آتش پر دود . . .
او اين شعر سمبوليزم را كه يادآور  شعر ( آي آدمهاي نيماست ) , و به زيبايي تصويرگر كودتاي28مرداد است درسال 1333 مي سرايد , كه بنا به عقيده شعر شناسان , اين شعر , هفت بنداست  و هفتاد حشو  :
براي مثال آتش جان سوز در شعر بالا  , حشو و زايد است , چراكه خانه سوزي غير جان سوز نداريم .و باز بنا به گفته ي استاد لنگرودي  همواره نظر نخست ما به ازا, بيروني هر تصوير است كه به ذهن متبادر مي شود و لازمه هنري بودن هر تمثيل , پذيرفتني بودن ما به ازا, آن است . خانه ات كه بسوزد جان سوز است چه آپارتمان باشد و چه آمال . ويا در مورد مصرع دوم و سوم مي توان يادآور شد كه : تارشان بي پود مگر مي سوزد ؟ , واينهمه ايراد نتيجه ي همان تعلق خاطر به او به عروض قالبي و طنين قافيه قدمايي است.هر چند كه اين دلبستگي تا آخر عمر با او بود, ولي اوباكوشش  شبانه روزي وبي وقفه خود, اين ضعف رابه قدرت بدل كرد تا اينكه درسال 1334 شعر معروف زمستان رامي نويسد : شعري فخيم , استوار ومحكم , باخصوصيات سبك خراساني, سنجيده,بي حشو و زوائد و منطبق با اركان نظام نيمايي.   او با چاپ كتاب زمستان به مقام ملك الشعرايي ملت ايران مي رسد . اما ملك الشعرايي كه هنوز سالها مانده تا ملت اورا
 بشناسند .
دهه ي سي , دهه شعر است . شعر, برآيند همه اميدها , آرزوها , شكست ها و مقاومت ها شده است . مجلات پر از شعر نو مي شود . اشعار درخشاني از شاملو , نادر پور , آزاد وكسرايي منتشر مي گردد . شاعراني خوش قريحه و ذوق و سرشار از عطر شعر چون آتشي و فروغ به ظهور مي رسند .
فهرست مطالب
پيشگفتار    1
 هنر ثالث    6
    زمستان اميد (8)    17
آنگاه پس از تندر    24
شعر اخوان ثالث    31
 منابع :    37