موضوع : روانشناسی نوجوانان

توضیح : این فایل به صورت ورد و آماده چاپ می باشد

مقدمه
دوره نوجواني همزمان است با دوره بلوغ ؛ يكي از بحراني ترين دوره هاي زندگي . در دوره بلوغ ، تغييرات گوناگوني در ابعاد شخصيتي نوجوان رخ مي دهد كه هركدام به نوعي مي تواند بر او اثر بگذارد و حتي گاهي شخصيت او را دگرگون سازد. اين نبشتار ، به برخي از اين جنبه ها اشاره دارد. اما پيش از ورود به اصل بحث ، توجه به چند نكته لازم است :
1ـ بحران بلوغ: فرايند بلوغ يكي از بحراني ترين دوره هاي زندگي هر فرد است . استانلي هال ، (Stanly Hall ) كه به پدر روانشناسي بلوغ معروف است ، اين مرحله را « دوران طوفان و فشار »           مي نامد . نوجوان در اين دوره ، تمايلات و خواهش هاي متضادي دارد . مثلاً با اين كه مي خواهد با دوستان باشد ، به تنهايي نيز علاقمند است . (1)
روسو دوره بلوغ را تولد مجدد مي داند . او مي گويد : وقتي فرد به دوره بلوغ مي رسد مثل اين است كه فرد ديگري با خصوصيات بدني و رواني متفاوتي در وي به وجود آمده است. (2)
در هفت سال سوم زندگي كه دوران بلوغ و جواني است ، تحولات سريعي در جسم و جان نوجوان پديدار مي گردد و در مدت كوتاهي اندام و افكارش به كلي تغيير مي كند .(3) دوره نوجواني و بلوغ به سنين بين 12 تا 18 سالگي اطلاق مي شود. اين دوره يكي از بحراني ترين دوره هاست. گاهي گذشتن از مرز كودكي و رسيدن به قلمرو بلوغ با نابساماني هاي فراواني همراه است. در اين دوره ، نوجوان نه ديگر كودك به حساب مي آيد و نه هنوز به درستي بالغ گرديده است. وي در مرز بين اين دو مرحله (كودكي و بزرگسالي ) قرار مي گيرد و با فشارها و انتظارات خاص هر دوره روبه رو مي شود ؛ از سويي ، اگر كار كودكانه بكند او را ملامت مي كنند كه بزرگ شده است و اين كار در شأن او نيست و از سوي ديگر ، معمولاً با او مانند بزرگسالان رفتار نمي شود . در زندگي ، نقش كودك و بزرگسال ، هركدام مشخص است و مي دانند چه كاري بايد انجام دهند ، ولي نوجوان در وضع روحي مبهم و پيچيده اي به سر مي برد ؛ او به درستي نمي دانند چه بايد بكند.
2ـ تعريف بلوغ و نوجواني :  
كلمه «بلوغ» يا (Puberty ) ممكن است به چند صورت تعريف شود :
الف ) بلوغ جنسي : بلوغ به اين معنا يعني رسيدن به سن توليد مثل و شهوت جنسي كه سنين آن در بين ملل و افراد گوناگون بر حسب نژاد ، مناطق جغرافيايي و آب و هوايي متفاوت است و معمولاً بين سنين 12ـ18 سالگي واقع مي شود.
ب ) بلوغ جسمي (فيزيولوژيك) : بلوغ به اين معنا همان آخرين حد رشد اندام ها است كه زمان آن از يك سو ، به نژاد فرد بستگي دارد و از سوي ديگر ، به قوانين رشد و نمو هريك از اعضا . در اين زمينه، تنكرد شناسان (فيزيولوژيست ها ) و روان شناسان به اين نتيجه رسيده اند كه اندام هاي انسان تا پنج سال اول زندگي به طور سريع رشد مي كند و سپس رشد آن تا سنين        12 ـ 13 سالگي به كندي                  مي گرايد ، در دوره نوجواني سرعت رشد دوباره افزايش مي يابد و در فواصل بين 18ـ25 سالگي جسم به حد كمال خود مي رسد و رشدش نيز متوقف مي گردد . لازم به ذكر است كه تمام قسمت هاي بدن در دوره رشد به يك ميزان رشد نمي كند ، بلكه بعضي از اعضا رشد بيشتري دارند، چنانچه مشهور است كه    « نوجوان شلوارش يك سال زودتر از كتش كوچك مي شود . »
ج) بلوغ شرعي : سن تكليف در كشور هاي گوناگون براساس اعتقاداتي كه دارند فرق مي كند ؛ مثلاً اسلام سن 9 سالگي را براي دختران و 15 سال را براي پسران سن بلوغ مي داند .(4) البته بعضي از فرق اسلامي در سن بلوغ با شيعه فرق دارند ؛ مثلاً فقه حنفي براي دختر سن 17 سالگي و براي پسر سن 18 و 19 سالگي را سن بلوغ مي داند و فقه مالكي بلوغ را وابسته به سن نمي داند .
د) بلوغ عرفي (سن قانوني ) : قوانين مدني كشورها اغلب دو يا سه سال ديرتر از دستورات شرعي نوجوانان را بالغ و مسئول رفتار خود مي داند.
هـ) بلوغ رواني (بلوغ شخصيت): بلوغ رواني داراي جنبه هاي گوناگوني از قبيل پختگي ، هوش ، درك مفاهيم اخلاقي ، نقطه اوج حافظه ، كمال اراده ، انفعالات و ساير خصوصيات ذهني است كه در صورت هماهنگي ، تعادل فرد را به وجود مي آورد و در صورت ناهماهنگي ، موجب رفتار غير عادي يا بي تعادلي رواني مي شود .
با توجه به تعاريف ارائه شده ، بلوغ داراي معاني متفاوتي است ، اما منظور روانشناسان از آن ، بيشتر تغييرات بدني ( جسمي و جنسي ) مي باشد ؛ آنان مراد خود را از ديگر موارد بلوغ با پسوند  مي آورند ؛ مثل بلوغ رواني ، بلوغ شرعي و بلوغ عرفي و …
3ـ نوجواني :
اصطلاح «نوجواني» (Adolesence ) در مقايسه با كلمه « بلوغ» معناي وسيع تري دارد و دوران مهمي از زندگي انسان را شامل مي شود . سنين بين 12 ـ 18 سالگي ، كه سنين نوجواني است ، خود به سه قسم مي شود :
الف. اهميت نوجواني از ديدگاه دانشمندان : افلاطون اين دوره را دوره شراب زدگي روان مي داند كه احساسات و عواطف بر افكار فرد چيره مي شود .
روسو مي گويد : نوجواني تولد ثانوي است . استانلي هال معتقد است ، نوجواني دوره طوفان و فشار بوده و نوجواني يك جهش ناگهاني است.
كورت لوين آلماني هم اعتقاد دارد كه كودك و بزرگسال ، هركدام يك نوبت ، باركودكي و بزرگسالي را بر دوش مي كشند ، ولي نوجوان مجبور است يكجا بار هر دو را بر دوش بكشد ، زيرا متعلق به هردو
مي باشد. (5)
ب. اهميت نوجواني از نظر اسلام : اسلام اين موضوع را از دو جنبه مثبت و منفي مد نظر قرار داده است : در جنبه مثبت ، به نظر اسلام ، نوجواني دوره قوت و توانايي است كه در بين دو دوره ضعف و ناتواني ( كودكي و پيري ) قرار گرفته : « الله الذي خلقكم من ضعف ثم جعل من بعد ضعف قوه ثم جعل من بعد قوه ضعفا و شيبه يخلق ما يشاء و هو العليم القدير .» ( روم 54)
اولياي اسلام نيز نوجواني را يكي از نعمت هاي پر ارج الهي و از سرمايه هاي بزرگ سعادت در زندگي بشر شناخته اند :
ـ قال رسول الله صلي الله عليه و آله : « اوصيكم بالشبان خيراً فانهم ارق افنده ان الله بعثني بشيرا و نذيرا فحالفني الشبان و خالفني الشيوخ . » (6)
ـ قال علي عليه السلام : « شيئان لا يعرف فضلهما الا من فقدهما الشباب و العافيه .» (7)
در جنبه منفي ، اولياي الهي از اين دوره به دوره جنون و مستي تعبير كرده اند :
ـ قال رسول الله صلي الله عليه و آله : « الشباب شعبه من الجنون .» (8)
ـ قال علي عليه السلام : « اصناف السكر اربعه : سكر الشباب ، سكرالمال ، سكرالنوم و سكرالملك.»(9)
جنبه هاي مهم شخصيت جوان
دوره نوجواني از مهم ترين و حساس ترين دوره هاي زندگي انسان به شمار مي رود ؛ زيرا در اين دوران به دنبال يافتن هويت خويش ، در مسير شكل دادن به شخصيتي متكي به خود گام بر مي دارد. سؤالات متعددي نيز در ذهن نوجوان نقش مي بندند كه چنانچه نتواند پاسخي مناسب براي آن ها بيابد ، چه بسا ممكن است شخصيتي متزلزل و احياناً دو گانه پيدا كند . بنابر اين ، شناخت جنبه هاي مهم جسماني ، رواني ، اجتماعي ، عقلاني و اخلاقي نوجوانان اين توانايي را به نوجوان و اطرافيان او مي دهد تا شيوه صحيح برخورد با تغييرات جسمي ـ رواني به وجود آمده را بدانند و تا حدي از بروز ناسازگاري هاي خاص اين دوران جلوگيري نمايند. اين مقاله ، نيم نگاهي به جنبه هاي مهم شخصيت نوجوانان انداخته است .
فهرست مطالب
مقدمه    1
2ـ تعريف بلوغ و نوجواني :    1
3ـ نوجواني :    2
ـ قال علي عليه السلام : « اصناف السكر اربعه : سكر الشباب ، سكرالمال ، سكرالنوم و سكرالملك.»(9)    3
جنبه هاي مهم شخصيت جوان    3
ويژگي هاي مهم نوجوان    4
1ـ بلوغ يا رشد جسمي    4
روان شناسي خطرهاي بلوغ    5
تغييرات همگاني دوران بلوغ    6
رشد جنسي    6
منابع نظريه فرويد :    8
چند اشكال بر نظريه فرويد    9
ازدواج راه صحيح ارضاي غرايز جنسي    10
2ـ رشد شناختي در نوجوان    11
مهم ترين ويژگي هاي رشد شناختي ـ عقلي نوجوان    11
توانايي هاي ذهني نوجوانان :    12
3ـ رشد اجتماعي    13
هويت يابي نوجوان    13
خطر آزادي مطلق براي جوانان    15
خصايص اجتماعي دوره نوجواني    16
4ـ رشد عاطفي    17
ويژگي هاي رشد عاطفي نوجوان    17
انواع عواطف در دوره نوجواني    17
نمودها و مظاهر ترس    18
عوارض ترس    18
واكنش هاي خشم در نوجواني :    19
5ـ رشد مذهبي    20
رغبت هاي ديني    20
دوره هاي شكل گيري دين و مذهب در نوجوانان :    21
شيوه هاي جذب نوجوانان به مذهب    21
مشكلات تربيت مذهبي نوجوانان    23
تبادل فرهنگي با ساير جوامع    23
والدين و نوجوان    24
رشد جسماني نوجوان :    24
رشد ذهني نوجوان    25
رشد عاطفي در نوجوانان    25
رشد اجتماعي نوجوانان    25
چگونه با فرزند نوجوانمان صحبت كنيم ؟    27
جذابيت و مقبول بودن پيام دهنده    28
مشكلات آنها    28
عوامل مؤثر در اضطراب نوجوانان و مقابله با آن    32
نحوه رويارويي با رنج ناشي از تغييرات جسماني    32
رويارويي با اضطراب ناشي از عدم پذيرش از جانب همسالان    32
رويارويي با اضطراب ناشي از دوگانگي و ترس از مستقل شدن    33
رويارويي با اضطراب ناشي از بروز رفتار پرخاشگرانه    33
مذهب و نوجوانان :    34
اينترنت و نوجوانان    36
پي نوشت ها :    38