این مقاله بصورت Word و قابل ویرایش همچنین آماده پرینت می باشد
موضوع : تحقیق بررسی هنر معماری ایران در دوره ساسانیان
بناهاي تاريخي زمان سلجوقيان كه تاكنون به جاي مانده اغلب جنبه مذهبي دارند و از آثار موجود اين دوره چنين استنباط مي‌شود كه سلجوقيان ساختن مساجد مدارس و مقبره‌ها را بر ديگر بناها ترجيح داده‌اند زيرا از بناي خاكها خانه‌ها و ديگر آثار معماري اين دوره اطلاع زيادي در دست نيست تنها در سالهاي اخير در اثر كاوشهاي علمي كه در بعضي از نواحي ايران به عمل آمده چند نمونه از اين نوع معماري سلجوقي كشف شده است كه از بقاياي مختصر آن مي‌توان تصويري از اين نوع معماري در ذهن ايجاد كرد با نگرشي كوتاه به آثار معماري اين دوره ايران مي‌توان به اين نتيجه رسيد كه كوشش سلجوقيان بيشتر در به وجود آوردن بناي ساختمانهاي از نوع مسجد متمركز گرديده است و براي رسيدن به اين هدف با استفاده از عناصر معماري ساساني گنبد ايوان حياط و اسلوب ساختمانهاي طاقدار و ديگر روشهاي مختلف توانسته‌اند خاصيت و كيفيت دقيقي به معماري اين دوره ايران ببخشند و در نتيجه معماري شكل مشخص ايراني به خود گرفته طرح حياط چهار ايواني با رواقهاي اطراف آن اساس معماري سلجوقيان را در بناهاي مذهبي و غيرمذهبي تشكيل داده است
معماران عهد سلجوقي بعد از دستيابي به عوامل و عناصري كه با آنها توانستند بناهاي بزرگ ايراني را به وجود آورند ظاهراً از سبك ساختماني خود راضي شدند و از آن پس هم خود را مصروف تزيينات بناها كردند در اين كار ابتدا از آجر به عنوان يك عنصر تزييني استفاده كردند و مصالح آجري در بناها به شيوه بسيار ماهرانه‌اي به كار گرفته شد به گونه‌اي كه تمام سطوح خارجي بناها را با نماسازي آجري نمايش داده‌اند اين روش در دوره‌هاي بعد هم رواج پيدا كرد در دوره ايلخانان ديوارهاي ابنيه بدون هيچ گونه پوشش اضافي با همان نماسازي آجري عرضه شد و تزيينات جزئي از معماري و عناصر به كار رفته در آن را تشكيل مي‌داد قبل از سلجوقيان يعني در دوران آل بويه و غزنويان تزيينات آجري در بناها مود استفاده قرار گرفته مراحل تكامل را طي كرده بود كه اين مراحل در معماري عهد سلجوقي به درجه كمال رسيد در اين دوره غني‌ترين طرحها و فرمهاي تزييني در ديوارها پوششها سايه روشن و طرحهاي تازه و ايجاد حالات مختلف به تزيينات زيبايي دست يافتند كه با اين مصالح حتي كاشي را همان‌طور به صورت آجر و به همان اندازه مي‌ساختند در نتيجه آن را عاملي از معماري داخل گنبد نظام‌الملك در مسجد جامع اصفهان گوياي اين مطلب است در تزيين اين بنا هنرمند معمار از انواع امكانات كاربردي آجر استفاده كرده و توانسته است با قدرت و توانايي بسيار مفاهيم و خواستهاي فكري خود را با طرحها و تركيبهاي بسيار عالي و ابتكاري در معرض ديد قرار دهد و به گونه‌اي خاص با آنها ارتباط برقرار كند اين تزيينات كه در تركيب با گچبري اجرا شده‌اند تاكيد مزيدي بر تناسب بي‌نقص اين مجموعه مي‌نهد بدون اينكه هيچ بخشي از عناصر آن از نظر مخفي بماند احتمالاً در اينجا به كاربردن آجر تنها جنبه تزييني نداشته بلكه اگر دقت شود متوجه مي‌شويم كه در بناهاي دوره سلجوقي كليه نيروهاي مختلف فشاري و كششي و حتي برشي توسط آجر به صورت حساب شده و دقيقي منتقل شده به طوري كه بنا بعد از گذشت هفت قرن هنوز پا برجاست و ايستايي خود را بخوبي حفظ كرده است از آنجا كه نماي ابنيه در دوره سلجوقي آجري و شكل ساختمان آنها از ظاهرشان هويداست مي‌توان فهميد كه آنها در طرز چيدن آجرها و ايجاد قرنيزهاي آجري و كتبيه‌هاي زيبا مهارت داشته‌اند و نمونه اين تزيينات در اكثر بناهاي اين دوره ديده مي‌شود
آجر كه از بهترين مصالح ساختماني است مي‌توانست جهت فشار را مشخص و همچنين مناسبترين زمينه را براي پوشش گچبري يا كاشيكاري فراهم كند اندازه اين آجرها متغير بود و به فراخور فضايي كه مي‌بايست پر كنند تغيير مي‌كرد شايد بتوان علت كاربرد اين عنصر تزييني را در معماري سلجوقي بيشتر از فراواني مواد اصلي آن يعني گل دانست زيرا گل به آساني و ارزاني تهيه مي‌شد و قالبگيري آن هم بسادگي انجام مي‌گرفت در اين زمان معماران تا بدانجا در مورد خصوصيات ساختماني و تزيين اين مصالح مهارت و دانش كسب كرده بودند كه اين دوره را آوازه‌اي بلند بخشيدند در عصر سلجوقي نكات تزييني در آجركاريي عبارت بودند از بافت آجركاري مفاصل رديفها پستي و بلندي آجرها حالت و رنگ سطوح آجري و حتي سايه‌هايي كه با آجرهاي برجسته و فرو رفته تشكيل مي‌شد شكلهاي مورد استفاده در تزيين بناها شامل مربع مثلث دايره باثت مشبك حصيري شكسته و طرحهاي لوزي طرحهاي خفته و راسته زيگزاگ و انواع شبكه‌ها بود گاهي سطح برهنه آجري به وسيله آجرهاي تقليدي به الوان مطلوب پوشانده مي‌شد اين آجر تقليدي در واقع نوعي گچ سخت بود كه به صورت نماي آجري منقوش بود روش مزبور در اواخر دوره سلجوقي متداول شد از اين تاريخ به بعد اين تزيينات آجري بتدريج در درجه دوم اهميت قرار گرفته تزيينات رنگي و گچبري جاي آجر تراشي را گرفت و محرابهاي زيبايي از گچ ساخته شد در پايان اين مبحث مي‌توان ادعا كرد كه اين هنر تا اواخل سده ششم هجري راه تكامل خود را پيموده است
آثار معماري كه تا كنون توسط باستانشناسان ايراني و خارجي در نقاط مختلف شناسايي شده مويد عظمت و شكوه معماري ايران در ادوار مختلف است در فرهنگ معماري يك جامعه دو مسئله عمده همواره مورد نظر بوده: يكي بافت شهري و ديگري ساختمانهاي عمومي و شخصي كه هر دو شديداً داراي جنبه‌هاي قومي- اجتماعي هستند از آنجا كه هنر معماري همواره مهمترين و ارزنده‌ترين مظهر قدرت حكومتها بوده مي‌توان گفت يادگاري معماري اين سرزمين اسنادي گرانبها و پر ارزش است كه نشان دهنده قرنها تكامل و ذوق و انديشه هنري مردم اين سرزمين از دورترين ازمنه تاريخ مي‌باشد معماري ايران در سير تكامل خود از تجارب گذشتگان بهره‌مند شده و از تداومي بي‌نظير برخوردار است به دنبال اين تكامل و پيوستگي كه از ويژگيهاي معماري سنتي ما ايرانيان است معماران چيره‌دست ايراني بخوبي توانسته‌اند آثار بسيار ارزشمندي كه وابستگي كامل به زندگي دارد به وجود بياورند
بدون شك يكي از راههاي شناسايي اينر هنر ارزنده ايران مطالعه و تحقيق درگذشته اين هنر است بي‌ترديد تاريخ معماري ايران بدون در نظر گرفتن پيشينه معماري ايران قبل از اسلام و اوايل اسلام تنها نشان دهنده از هم گسيختگي و بي‌توجهي به هنر معماري اين سرزمين است به همين دليل با نگرشي كوتاه و اجمالي به معماري قبل از دوره سلجوقيان به موضوع اصلي مي‌پردازيم در اين نگرش كوتاه قصد وارد شدن در تحقيقات عميق را نداريم زيرا در سرزمين ما آثار معماري فراواني از دوران باستان و اوايل اسلام به جاي مانده كه پرداختن به هر يك از اين آثار- كه مايه افتخار هنر معماري ما ايرانيان است- نياز به مطالعه و تحقيق فراوان دارد
در اين بررسي ويژگيهاي معماري عناصر معماري و تكنيكي تاثير معماري قبل از اسلام بويژه دوره ساساني نقشه و سبك و شيوه ساختماني آثار نقش تزيينات و عناصر تزييني كاشيكاري آجركاري خطوط كتيبه‌ها گچبري و فرسكوسازي مواد ساختماني و ديگر جزئيات هنر معماري به تفصيل مورد بررسي و تجزيه و تحليل قرار گرفته است
بررسي هنر معماري اين دوره از معماري مساجد آغاز مي‌شود زيرا مسجد كه اولين پايگاه و مركز تجمع مسلمانان بوده در نظر مسلمان خانه خدا و محل عبادت است و به همين دليل در تمامي ادوار مختلف اسلامي و در تمام سرزمينهاي اسلامي بناي آن اهميت فراوان دارد و سپس معماري مناره‌ها مدارس كاروانسراها برجهاي مقبره‌اي يا آرامگاه‌ها و مختصري از شهرسازي مورد بررسي قرار مي‌گيرد در بررسي هر يك از انواع اين معماري ضمن ذكر علل به وجود آمدن و كاربرد آنها با ارائه شواهدي از آثار به جاي مانده از اين دوره سعي شده تا شناخت كاملي از هنر معماري دوره سلجوقي به هنر دوستان و علاقه‌مندان به هنر معماري عرضه شود آثار معماري مورد مطالعه اكثراً در داخل ايران قرار دارند با توجه به محدوده ايران در زمان سلجوقيان- كه شامل ناحيه وسيعتري بود- چند نمونه از شاهكارهاي هنر معماري اين دوره اكنون در خارج از مرزهاي سياسي ايران واقع شده‌اند اميد است اين كتاب بتواند دوره‌اي از تاريخ هنر معماري اسلامي ميهن عزيزمان را به دوستاران هنر معماري ايران بشناساند
بررسي هنر معماري ايران در دوره ساسانيان
معماري ايران در دورة ساسانيان
کلیاتی درباره معماری دوره سلجوقیان
معماری و ویژگیهای بناهای چهار ایوانی