این مقاله با فرمت Word بوده و قابل ویرایش است همچنین آماده پرینت می باشد

موضوع : حمام های صخره ای

حمام هاي صخره اي ضمن كاري مناسب و مورد انتظار در نهايت سادگي حفر شده است محل حمام از نظام سنتي محله اي كه شامل مسجد ميدان چشمه قنات و غيره است پيروي مي كند اين حمام ها نيز داراي عناصر اصلي تشكيل دهنده حمام ها يعني هشتي سربينه مياندر گرم خانه چشمه آب سرد خزينه و تون است 

محل قرارگيري حمام هاي بررسي شده در حاشيه رودخانه و مشرف به آن ساخته شده اند در محل قرارگيري حمام محوطه باز و مسطحي وجود دارد كه معمولاً ورودي حمام رو به اين محوطه باز و مسطح مي باشد در روستاهاي كندوان و عنصر و در يكي از اضلاع اين محوطه مسجد واقع شده ولي در روستاي كردآباد به دليل اينكه حمام خارج از روستا قرار گرفته است در كنار اين محوطه مسجد وجود ندارد مكان حمام ها طوري انتخاب شده است كه بتوان به آساني به آب دسترسي پيدا كرد به غير از حمام روستاي كردآباد كه آب آن از طريق چشمه اي خودجوش از دل كوه تأمين مي گردد در ساير حمام ها آب مصرفي حمام از رودخانه تأمين مي شود تحليل فضاها فضاهاي تشكيل دهنده حمام هاي مورد مطالعه داراي نظام مشتركي هستند هرچند به لحاظ مساحت و جمعيت روستا فضاها ابعاد متفاوتي به خود مي گيرند شكل و محل فضاها در تمامي آنها يكسان است كه در ادامه به آنها اشاره مي شود 

ورودي حمام ها فاقد سر در يا پيش خوان ووردي تعريف شده در محل احداث خود هستند ولي در ابتداي ورود داراي راهروي باريك و درازي مي باشند منظور از راهروري ورودي فضايي است كه ما بين درگاه ورود به حمام تا درگاه به سر بينه وجود دارد محل قرارگيري حمام در محيط طبيعي و محل شكل گيري تأثير ثمستقيمي در نوع اين ورودي داشته است به طوري كه اين راهرو گاه داراي مسيري طولاني و در مواردي در حد يك فيلتر كوچك عمل مي كند اين تفاوت از چگونگي شكل كوه نشأت مي گيرد در روستاي عنصرود به دليل اينكه كوه هاي اطراف شيب تندي ندارند و با يك شيب بسيار ملايم شكل گرفته اند براي رسيدن به حجم حمام بايد يك مسير حركتي باريك و دراز را طي كرد در حالي كه در حمام كردآباد به دليل شيب تند و صخره مانندي كه كوه دارد اين فضا در حد يك فيلتر كوچك ورودي است و بيشتر شبيه يك هشتي ورودي است تا راهروي باريك و دراز اين سيستم زماني است كه ما بخواهيم حمام را در داخل كوه ايجاد كنيم اما اگر شيب ابعاد اندازه و نوع دانه بندي كوه اين امكان را سلب كند تنها قسمت هايي كه امكان احداث داشته در دل كوه ايجاد گرديده است و در مواردي كه محيط اجازه چنين كاري را نداده بخش هاي مورد نياز ديگر را با مصالح الحاقي به وجود آورده اند در روستاي كندوان حمام در دامنه كوهي با شيب كم قرار دارد و اين موقعيت باعث شده كه بخشي از حمام بيرون از كوه و بخشي از آن در دل كوه ساخته شود ورودي اين حمام بر عكس ساير حمام ها با مصلح سنگي و طاق آجري است و براي رسيدن به كف حمام تعدادي پله تعبيه شده است ولي در حمام هاي عنصرود و كردآباد كف بيروني با كف داخل حمام اختلاف سطح چنداني ندارد در كندوان كف بيرون با كف اختلاف سطحي در حدود 2 متر دارد و كف حمام پايين تر است 

سربينه بعد از ورودي به وسيله يك درگاه جدا كننده فضاي سربينه واقع گرديده است اين فضا داراي هندسه مشخص و منظمي نيست در كندوان تا حدودي شبيه هشت ضلعي است ولي در حمام هاي عنصرودآباد و كردآباد اين فضا به شكل مسنطيل است در اطراف اين قسمت تورفتگي هايي ايجاد شده است كه از آنها به عنوان محلي براي تعويض لباس استفاده مي شد پوشش اين فضا گنبدي سنگي كنده شده از كوه مي باشد وضع موجود حمام ها به گونه اي است كه بلافاصله بعد از سربينه وارد گرم خانه مي شويم و ما بين اين دو فضا مفصل ارتباطي يا فيلتر ورودي وجود ندارد اما در گذشته ما بين گرم خانه و سربينه مياندر واقع بود كه با يك چرخش و بعد از طي مسيري اين دو فضا به همديگر متصل مي گرددي در همه حمام هياي بررسي شده بدون استثنا اين مسير را مسدود و ورودي ديگري ايجاد كرده اند و براي فضاي مياندر كاربردي جديد ر نظر گرفته اند گرم خانه نسبت به ساير فضاها حالت بسته تري دارد و كوچك تر از سربينه مي¬باشد در ديواره هاي كناري آن منبع آب سرد و آب گرم وجود دارد در صورتي كه تا قبل از توسعه هاي چند دهه اخير منبع آب گرم در حال حاضر متصل به حمام است به عنوان خزينه حمام محسوب مي گرديد اما بعد از به وجود آمدن سيستم دوش در حمام ها بالحاق يك بخش جداگانه خزينه را از حمام ها حذف كرده و از محل خزينه به عنوان انبار آب گرم استفاده مي كنند به غير از  حمام عنصرود كه پلان منتظمي دراين بخش ندارد در موارد ديگر شكل اين بخش تا حدودي شبيه هشت ضعلي است محل دوش ها منتظم ترين قسمت حمام ها بخش الحاقي دوش ها است اين قسمت در عين حال جديدترين بخش نيز محسوب مي گردد كه بعد از مبدل شدن سيستم سنتي به سيستم دوش در چند ساله اخير به حمام ها الحاق گرديده و در همه حمام هاي بررسي شده داراي ويژگي هاي يكسان است اين بخ داراي پلان مستطيل شكل است كه با استفاده از ديوار سنگي و تاق آجري احداث گرديده است سطح اين قسمت نسبت به ساير قسمت هاي حمام ايين تر است كه علت اين اختلاف سطح هدايت آب مورد نياز دوشها است انبار سوخت براي تأمين گرماي لازم حمام معمولاً در كنار گرم خانه و چسبيده به آن است ولي ورودي آن جداگانه و خارج از حمام است سوخت حمام هاي صخره اي در قديم از بوته گياهان خار و شاخه هاي خشك درختان تأمين مي شده و حجم آتش خانه در حدي بوده كه بتوان سوخت لازم را براي مدت كوتاهي در آن انبار كرد در قديم تأمين سوخت مورد نياز حمام ها به سهولت فعلي نبوده است بنابراين اين حمام ها در روزهاي خاصي به حسب نياز گرم مي شده اند كه زنان و مردان روستاها هر كدام در ساعاتي از روز از آن استغاده مي كردند در روستاهاي پر جمعيت تر نيز يك روز در ميان حمام مخصوص زنان و مردان بوده است

حمام هاي صخره اي آذربايجان شرقي تبريز

فهرست مطالب

مقدمه

معماري صخره اي در آذربايجان

حمام هاي صخره اي

تحليل فضاها

ورودي

سربينه

گرم خانه

محل دوش ها

مصالح

سوخت

برنامه مرمت

پيشينيه تاريخي حمام چهار فصل

معماري حمام چهار فصل

سربينه

خزانه و تيان

تون

مواد و مصالح به كار رفته در بنا

تزئينات حمام چهار فصل

حمام هاي خصوصي و خانگي

تقارن روز حمام و نظافت خانه

نقش مشاغل مختلف در استحمام خانواده

نقش فصول سال در نوبت هاي استحمام

سربينه