این مقاله با فرمت Word بوده و قابل ویرایش است همچنین آماده پرینت می باشد
موضوع : مقاله سنگ تراشی در ایران
سنگتراشي در ايران قرنها قبل از ميلاد مسيح با تهيه لوازمي جهت شکار حيوانات و وسايل‌‌اوليه زندگي آغاز شده و بتدريج به اوج رونق و شکوفائي خود رسيده است باز يافته هاي باستاني از جمله اشيائي که از حفاريهاي تپه يحيي واقع در کرمان بدست آمده مويد آن است که پيشينه اين صنعت به 4500 سال پيش از ميلاد مي‌رسد و کشف اين‌‌ظروف نشانگر آن است که در آن ايام تراش اشيا مختلف مصرفي و تزئيني از سنگ سبز در‌کرمان رواج داشته که البته هنوز هم اين نوع سنگ استخراج و به مشهد فرستاده ميشود‌بطور کلي بايد گفت که سنگتراشي در ايران قديم بيشتر به تهيه وسايل کشاورزي و آلات و‌ابزار شکار و کندن پوست حيوانات اختصاص داشته و لوازم سنگي بدست آمده از غار‌مسکوني کمربند يا غار هوتو در نزديکي بهشهر که متعلق به 11000 تا 8000 سال قبل از‌ميلاد مسيح مي‌باشد نيز دلالت بر همين امر دارد سنگ در ساختن بناهاي تاريخي و آثار‌باستاني هم نقش بسيار مهم و اساسي داشته است از جمله مهمترين ابنيه تاريخي ميتوان‌از کاخ هاي دوران هخامنشي 7 حجاري‌هاي دوره ساساني و نام برد تخت جميد نمونه بارزي از صنعت سنگبري دوره هخامنشي است بط‌وريکه از دو اتاق خزانه تخت جمشيد که توسط‌‌هيات علمي موسسه يکاگو کشف گرديد بيش از 600 ظرف سنگي سالم و شکسته بدست‌‌آمد از جمله اين ظروف يک جام پايه دار سنگي است که قط‌عاتي از طلا و سنگهاي قيمتي به آن اضافه شده و نوشتهاي بنام آشوربانيپال دارد‌همچنين يک جام پايه دار از سنگ با کتيبهاي بنام خشايار شاه جزو ظروف اخير است روي‌‌لبه اين جام دوازده قو مجسم گرديده که داخل جام را نگاه ميکنند در دوره اشکانيان نيز‌سنگبري رايج بوده و نمونه آن در بيستون و در قسمت پائين حجاري بزرگ داريوش وجود‌داشته و بعدها که طاقچهاي بر روي آن کندهاند تقريبامحو شده است در آثار اين دوره‌‌صورت برجستگي مختصري دارد ولي حالت اشخاص خشک و بدون حرکت است همچنين‌نقش انسان سوار بر اسب مورد توجه فراوانهنرمندان اين دوره و نقوشي ديگر از اين جمله موبد در حال نيايش و سوزاندن عود در آتشدان در ميان آثار اين عصر نقش مهمي دارد سنگتراشي دوره ساساني راازکنده کاري و نقوش برجسته بر روي 4 سنگ ميتوان شناخت‌‌که بيشتر آنها در دامنه کوههاي فارس بوجود آمده است اکثر اين نقوش بمنظور نماياندن‌پيروزي بر سلاطين روم ايجاد گرديده است کليه حجاري‌هاي دوره ساساني عبارتست از 20حجاري که در نقش رستم نقش رجب 2 کيلومتري شمال تخت جمشيد فيروز آباد سر‌مشهد و شاپور واقع شده و علاوه براينها بايد از يک حجاري در سلماس شمال غربي درياچه‌‌اروميه و حجاري مفصل طاق بستان در نزديکي باختران نام برد که تمام اين حجاريها بجز طاق‌بستان در يک دوره هفتاد ساله بين سالهاي 225 تا 295 ميلادي ساخته شده است هنر مجسمه سازي و هيکل تراشي طاق بستان تفاوتي کلي با ساير آثار مشابه دارد زيرا اگر‌چه تصاوير فرشتگان که در قسمت ديوار غار قرارگرفته با سنن اوايل دوره ساسانيان انط‌باق دارد ولي نقوش بزرگ قسمتهاي ديگر که شکار گراز و آهو را مجسم مي‌کند چه از لحاظ موضوع و چه از حيث سبک با صور مورد اشاره تفاوت دارد اين نقوش که‌‌برجستگي آن چندان زياد نيست قسمت بنديهاي بسيار مشکل و غامضي را نشان ميدهد‌بطوريکه حرکات گرازها آهوان و فيلها را کاملا ظاهر ساخته و چنان دقيق است که حتي‌پارچه لباس شکارچيان نيز کاملا نمايان مي‌باشد اين نقوش برجسته از لحاظ سبک همان‌نقاشي بر روي ديوار است با وجود آنکه در دين مبين اسلام نقش نمودن صورت انسان بر روي سنگ پارچه و غير منع‌شده است اما نمونه‌هاي متعددي از سنگتراشي که در موزه‌هاي مختلف جهان باقي مانده نشا نه هائي بارز از کندهکاريهاي با ارزش اين دوران را بدست مي‌دهد از جمله ميتوان از سنگ قبري که در سال 532 هجري تهيه شده و هم اکنون در موزه هنرهاي زيبا بوستن موجود‌است و با طرحهاي خانه و نوشتههاي گوناگون تزئين شده و نيز نمونه‌هاي از سنگ مرمر که در حال حاضر در موزه متروپوليتن نيويورک نگهداري ميشود و متعلق به دوره مغولها است و‌اشکالي به شکل محراب روي آن ديده ميشود نام برد از زمان قاجار يک نمونه در چشمه‌علي قابل ذکر است با اين وجود به آنکه به نظ‌ر برخي از محققان و باستان شناسان ايران‌سرزمين سنگ مي‌باشد و منابع سرشاري از انواع سنگها همچون مرمر و سنگ گندمي و سنگ سياه که در تخت جمشيد بکار رفته ويش يزدي و سنگ سماق و سنگ آهکي و سنگ ميکا‌را دارد بايد گفت که عليرغم اين فراواني سنگ در معماري و هنر ايران پايگاهي نسبتا فرعي داشته‌و شايد در اين امر شکل پذيري گل سفال که با ذوق ايرانيان سازگارتر بوده بي تاثير نبوده‌‌است امروزه دو مرکز اصلي سنگتراشي در ايران قم و مشهد است و هم اکنون در‌شهرهاي مذکور عده اي از افراد در مراحل مختلف استخراج سنگ سنگ بري سنگتراشي و‌حکاکي روي سنگ اشتغال دارند سنگتراشان در مشهد از انواع سنگها نظ‌ير سنگ مرمر‌سنگ نسوز سنگ سياه سنگ زرد سنگ قرمزو سنگ سفيد استفاده مي‌نمايند که صرفنظر‌از سنگ سبز بقيه از معادن موجود در استان خراسان تامين ميشود مصرف سنگ سياه‌مشهد بعلت ارزاني و نقش پذيري زياد بوده و نزديک به 70% سنگتراشان اين نوع سنگ را‌مصرف ميکنند ولي سنگ سبز کرمان بعلت گراني و نياز به صرف وقت زياد جهت توليد‌محصول مصرف کمتري دارد و فقط براي ساخت اشيا تزئيني بکار ميرود‌سنگتراشان قم از سنگ آلاباستر براي توليد محصولات استفاده ميکنند و قابل ذکر است که سنگتراشان در هر دو شهر علاوه بر انواع سنگ که شرح آن گذشت از مواد ديگري نظ‌ير گچ‌‌چسب سنگ رنگ و پوليش نيز در جريان توليد محصولات استفاده مي‌نمايند و آلات و ابزار‌متداول در کارگاههاي سنگتراشي معمولا بسيار ساده و ابتدائي بوده و شامل وسايلي نظ‌ير‌چرخ سنگتراشي الماسه پرگار قلم آهني سوهان اره و غيره ميگردد محصولات سنگي قم‌‌که سفيد رنگ مي‌باشد شامل شمعدان گلدان سيني کاسه بشقاب پايه آباژور زير‌سيگاري چراغ خواب تابلو شکلات خوري گلابپاش مجسمه و در طرحها و اندازه‌هاي‌گوناگون است و محصولات سنگي مشهد را از نظ‌ير کيفيت به سه دسته ميتوان تقسيم کرد فرآورده‌هاي سنگ سياه مشهد عبارت است از کاسه بشقاب شکلات خوري گلدان قدح‌ليوان پايه دار ليوان ساده و فنجان که بيشتر بصورت منقوش بوده اغلب به طرحهاي گل‌‌کاروان و غيره مزين است فرآورده‌هاي سنگي مصرفي که شامل ديزي هاون و غيره است اشيائي که ازسنگ سبز کرمان و مرمر ساخته ميشود اين مصنوعات بيشتر تزئيني بوده و به قيمت گراني به فروش مي‌رسد و انواع متداول آن شامل زير سيگاري قلم دان جاي‌نوار چسب گلدان پايه پرچم و در اندازه‌هاي مختلف است در مشهد براي توليد فرآورده‌هاي سنگي پس از استخراج سنگ از معدن با استفاده از‌اره‌هاي دو سر اقدام به برش آن به قط‌عات کوچک نموده و پس از حمل آن به کارگاههاي‌سنگتراشي بر اساس نقشه تقريبي مي‌تراشند سپس توسط دستگاه تراش آنرا به شکل‌اصلي و موردنظ‌ر در مي‌آورند آخرين مرحله توليد سوهان کاري است که پس از اين عمل‌محصول بصورت مط‌لوب در مي‌آيد بمنظور ايجاد نقوش مختلف در فرآورده‌هاي سنگي پس‌‌از سوهان کاري آنرا در اختيار قلمزن قرار مي‌دهند و قلمزن تصوير مورد سفارش را با‌استفاده از قلمهاي آهني روي سنگهاي سياه حکاکي مي‌کند و به اين ترتيب مراحل مختلف‌ساخت مصنوعات سنگي شامل استخراج سنگ از معدن تقسيم سنگ به قط‌عات کوچک‌‌تراش سنگ بااندازه اصلي با دستگاه سوهان کاري قلمزني و حکاکي محصول آماده ميباشد‌محصولات مشهد به ويژه محصولات زينتي آن معمولا به شکلي حکاکي شده عرضه ميشود‌در اين زمينه لازم به توضيح است که هر گاه صنعتگران بخواهند بشقاب يا کاسه اي را با‌کنده کاري‌هاي اسگرافيت زينت دهند روي آن را با رنگ مشکي مي‌پوشانند و سپس به‌‌کمک قلمهايي ظريف و با دقت و مهارت کافي روي آن را به اشکال مورد نظ‌ر مي‌تراشند و در‌نتيجه سط‌ح رنگ‌آميزي شده دست نخورده باقي مانده و نقش حالت مشکي برجسته اي به‌‌خود ميگيرد سنگتراشان قم نيز باين نحو عمل ميکنند که پس از تحويل سنگ در محل کارگاه و بريدن آن‌با اندازه تقريبي محصولي که قصد توليدش را دارند ابتدا با کمک تيشه شکل ابتدائي به‌‌آن مي‌دهند و سپس بوسيله قلمهاي فلزي درشت داخل آن را خالي ميکنند و توسط قلمهاي کوچکتر آنرا پرداخت نموده و در مرحله نهايي نيز براي صيقل دادن سط‌ح بيروني‌‌محصول از سوهان يا سنگ سمباده استفاده مي‌نمايند قابل ذکر است که در حال حاضر در برخي از کارگاههاي سنگتراشي سنگتراشان تکنولوژي را‌براي سرعت بخشيدن به کارشان به خدمت گرفته آن و اکثرا از دستگاهي که شبيه اره‌هاي‌چوب بري است استفاده ميکنند ولي در هر حال بايد گفت که سنگتراشي به کار مداوم و‌تلاش زياد نياز دارد از اينرو در قيمت تمام شده يک محصول سنگي عامل کار نقش مهمي‌دارد و حدود 80 درصد قيمت را تشکيل مي‌دهد‌در خاتمه بايد گفت که سنگتراشي اين صنعت هفت هزار ساله به توجه بيشتري نياز دارد و‌لازمست به مسائل و مشکلاتش بيش از پيش پرداخته شود تا انشاا شاهد رونق و‌شکوفائي آن باشيم
سنگتراشي در ايران سنگتراشي در ايران قرنها قبل از ميلاد مسيح با تهيه لوازمي جهت شکار حيوانات و وسايل‌‌اوليه زندگي آغاز شده و بتدريج به اوج رونق و شکوفائي خود رسيده است باز يافتههاي باستاني از جمله اشيائي که از حفاريهاي تپه يحيي واقع در کرمان بدست آمده مويد آن است که پيشينه اين صنعت به 4500 سال پيش از ميلاد مي‌رسد و کشف اين‌‌ظروف نشانگر آن است که در آن ايام تراش اشيا مختلف مصرفي و تزئيني از سنگ سبز در‌کرمان رواج داشته که البته هنوز هم اين نوع سنگ استخراج و به مشهد فرستاده ميشود‌بطور کلي بايد گفت که سنگتراشي در ايران قديم بيشتر به تهيه وسايل کشاورزي و آلات و‌ابزار شکار و کندن پوست حيوانات اختصاص داشته و لوازم سنگي بدست آمده از غار‌مسکوني کمربند يا غار هوتو در نزديکي بهشهر که متعلق به 11000 تا 8000 سال قبل از‌ميلاد مسيح مي‌باشد نيز دلالت بر همين امر دارد سنگ در ساختن بناهاي تاريخي و آثار‌باستاني هم نقش بسيار مهم و اساسي داشته است از جمله مهمترين ابنيه تاريخي ميتوان‌از کاخ هاي دوران هخامنشي 7 حجاري‌هاي دوره ساساني و نام برد تخت جميد نمونه بارزي از صنعت سنگبري دوره هخامنشي است بط‌وريکه از دو اتاق خزانه تخت جمشيد که توسط‌‌هيات علمي موسسه يکاگو کشف گرديد بيش از 600 ظرف سنگي سالم و شکسته بدست‌‌آمد از جمله اين ظروف يک جام پايه دار سنگي است که قط‌عاتي از طلا و سنگهاي قيمتي به آن اضافه شده و نوشتهاي بنام آشوربانيپال دارد‌همچنين يک جام پايه دار از سنگ با کتيبهاي بنام خشايار شاه جزو ظروف اخير است روي‌‌لبه اين جام دوازده قو مجسم گرديده که داخل جام را نگاه ميکنند در دوره اشکانيان نيز‌سنگبري رايج بوده و نمونه آن در بيستون و در قسمت پائين حجاري بزرگ داريوش وجود‌داشته و بعدها که طاقچهاي بر روي آن کندهاند تقريبامحو شده است در آثار اين دوره‌‌صورت برجستگي مختصري دارد ولي حالت اشخاص خشک و بدون حرکت است همچنين‌نقش انسان سوار بر اسب مورد توجه فراوانهنرمندان اين دوره و نقوشي ديگر از اين جمله موبد در حال نيايش و سوزاندن عود در آتشدان در ميان آثار اين عصر نقش مهمي دارد
سنگتراشي دوره ساساني راازکنده کاري و نقوش برجسته بر روي 4 سنگ ميتوان شناخت‌‌که بيشتر آنها در دامنه کوههاي فارس بوجود آمده است اکثر اين نقوش بمنظور نماياندن‌پيروزي بر سلاطين روم ايجاد گرديده است کليه حجاري‌هاي دوره ساساني عبارتست از 20حجاري که در نقش رستم نقش رجب 2 کيلومتري شمال تخت جمشيد فيروز آباد سر‌مشهد و شاپور واقع شده و علاوه براينها بايد از يک حجاري در سلماس شمال غربي درياچه‌‌اروميه و حجاري مفصل طاق بستان در نزديکي باختران نام برد که تمام اين حجاريها بجز طاق‌بستان در يک دوره هفتاد ساله بين سالهاي 225 تا 295 ميلادي ساخته شده است هنر مجسمه سازي و هيکل تراشي طاق بستان تفاوتي کلي با ساير آثار مشابه دارد زيرا اگر‌چه تصاوير فرشتگان که در قسمت ديوار غار قرارگرفته با سنن اوايل دوره ساسانيان انط‌باق دارد ولي نقوش بزرگ قسمتهاي ديگر که شکار گراز و آهو را مجسم مي‌کند
چه از لحاظ موضوع و چه از حيث سبک با صور مورد اشاره تفاوت دارد اين نقوش که‌‌برجستگي آن چندان زياد نيست قسمت بنديهاي بسيار مشکل و غامضي را نشان ميدهد‌بطوريکه حرکات گرازها آهوان و فيلها را کاملا ظاهر ساخته و چنان دقيق است که حتي‌پارچه لباس شکارچيان نيز کاملا نمايان مي‌باشد اين نقوش برجسته از لحاظ سبک همان‌نقاشي بر روي ديوار است با وجود آنکه در دين مبين اسلام نقش نمودن صورت انسان بر روي سنگ پارچه و غير منع‌شده است اما نمونه‌هاي متعددي از سنگتراشي که در موزه‌هاي مختلف جهان باقي مانده نشا نه هائي بارز از کندهکاريهاي با ارزش اين دوران را بدست مي‌دهد از جمله ميتوان از سنگ قبري که در سال 532 هجري تهيه شده و هم اکنون در موزه هنرهاي زيبا بوستن موجود‌است و با طرحهاي خانه و نوشتههاي گوناگون تزئين شده و نيز نمونه‌هاي از سنگ مرمر که در حال حاضر در موزه متروپوليتن نيويورک نگهداري ميشود و متعلق به دوره مغولها است و‌اشکالي به شکل محراب روي آن ديده ميشود نام برد از زمان قاجار يک نمونه در چشمه‌علي قابل ذکر است با اين وجود به آنکه به نظ‌ر برخي از محققان و باستان شناسان ايران‌سرزمين سنگ مي‌باشد و منابع سرشاري از انواع سنگها همچون مرمر و سنگ گندمي و سنگ سياه که در تخت جمشيد بکار رفته ويش يزدي و سنگ سماق و سنگ آهکي و سنگ ميکا‌را دارد بايدگفت که عليرغم اين فراواني سنگ در معماري و هنر ايران پايگاهي نسبتا فرعي داشته‌و شايد در اين امر شکل پذيري گل سفال که با ذوق ايرانيان سازگارتر بوده بي تاثير نبوده‌‌است امروزه دو مرکز اصلي سنگتراشي در ايران قم و مشهد است و هم اکنون در‌شهرهاي مذکور عده اي از افراد در مراحل مختلف استخراج سنگ سنگ بري سنگتراشي و‌حکاکي روي سنگ اشتغال دارند سنگتراشان در مشهد از انواع سنگها نظ‌ير سنگ مرمر‌سنگ نسوز سنگ سياه سنگ زرد سنگ قرمزو سنگ سفيد استفاده مي‌نمايند که صرفنظر‌از سنگ سبز بقيه از معادن موجود در استان خراسان تامين ميشود مصرف سنگ سياه‌مشهد بعلت ارزاني و نقش پذيري زياد بوده و نزديک به 70% سنگتراشان اين نوع سنگ را‌مصرف ميکنند ولي سنگ سبز کرمان بعلت گراني و نياز به صرف وقت زياد جهت توليد‌محصول مصرف کمتري دارد و فقط براي ساخت اشيا تزئيني بکار ميرود
كالبد هخامنشيان بر سينه كوه