آشنایی با گیاهان بهاری
تکرار خيلي چيزها باعث عادي شدن آنها مي شود و در پي آن هم غفلت ما از آن پديده باعث مي شود تا با درگير شدن در روزمرگي ها به سادگي از کنار آن بگذريم.شايد به دليل اينکه بهار شروع سال جديد ماست ، بيش از ديگر پديده هاي تکرارشونده به چشممان بيايد؛ اما بهار هم يکي از آن معجزه هايي است که هر سال مي آيد و مي رود و ديگر براي ما عادي شده است.آيا اين همه تحول در جهان در شکل و شمايل طبيعت عادي است. بياييم کمي بيشتر درباره پديده تغيير فصلها و تحولات اطرافمان بدانيم.روابط بهار و شروع رشد گياهان و تحولاتي که در آنها طي بهار و فصول ديگر رخ مي دهد، موضوع اصلي اين مقاله است. ويژگي هاي تشعشع خورشيدي يکي از مهمترين عواملي است که تحولات اقليمي و بيولوژيکي سطح زمين را کنترل مي کند. نور خورشيد نيز بر اثر موقعيت زمين نسبت به خورشيد تغيير مي کند و يکي از نکات جالب پديده هاي بيولوژيکي و اقليمي ، ارتباط آن با مسائل نجومي و جايگاه زمين در فضاست.نور خورشيد چند ويژگي اساسي و مجزا دارد که هر يک از اين ويژگي ها به نوعي بر تحولات گياهي و تحريک يا ممانعت از رشد آنها موثر است.
نقش تعيين کننده خورشيد
زاويه محور زمين با خورشيد تعيين کننده جهت رسيدن نور به هر نقطه از سطح زمين است و در واقع جهت تابش خورشيد همراه کروي بودن زمين ديگر خصوصيات هندسي آن تعيين کننده شدت نور، طول موج آن و طول روز يا مدت تابش نور به سطح زمين است.
اين 3ويژگي همان طور که خواهيم ديد اساسي ترين تاثيرات را بر تغييرات فصول و تحولات گياهي و ازجمله فصلي با عنوان بهار مي گذارد.
شدت نور بر خلاف تصور عامه هيچ ارتباطي با فاصله زمين از خورشيد ندارد و جالب است بدانيد وقتي در نيمکره شمالي ابتداي تير ماه است و در واقع روزها گرمتر و گرمتر مي شوند و حداکثر تشعشع در زمين دريافت مي شود؛ زمين حداکثر فاصله ممکن از خورشيد را دارد.
افزايش شدت نور باعث افزايش فتوسنتز درگياهان شده و يکي از دلايل افزايش رشد گياهان در فصل بهار توانايي افزايش فتوسنتز بر اثر شدت يافتن انرژي رسيده از خورشيد به سطح زمين است.
افزايش شدت تشعشع ، افزايش دما در سطح زمين را نيز در پي دارد، اما گياهان از ويژگي هاي ديگر نور نيز تاثير مي پذيرند. کيفيت نور يا طول موجهاي رسيده يکي از مهمترين ويژگي هايي است که بخصوص بر رشد آغازيان و گياهان تاثير مي گذارد.
نسبت نور بنفش و ماورا بنفش به ديگر طول موجها در بهار بسيار کمتر از نسبت آن در پاييز است. در واقع کاهش نور ماورا بنفش که تاثير منفي روي رشد و نموسلولها دارد باعث تحريک رشد گياهان است. ميزان نور ماورائ بنفش در بهار کمتر از نصف آن در پاييز است.
بالا بودن نسبت نور ماورائبنفش در پاييز نيز يکي از عواملي است که منجر به زوال رشد گياهان و ميکرو ارگانيسم ها مي شود. آزمايش ها نشان مي دهد زير نور ماورائبنفش هيچ ميکرو ارگانيسمي قدرت رشد ندارد. يکي ديگر از ويژگي هاي نور که بر گلدهي گياهان موثر است طول روز است.
طول مدت روز
بسياري از گياهان براي گلدهي منتظر فرارسيدن روزهايي با مدت مناسب مي مانند. در اين ارتباط گياهان ، به 3دسته روز کوتاه ، روز بلند و روز خنثي تقسيم مي شوند.
گياهان روز بلند که شامل گياهان دوساله نيز مي شوند ابتداي بهار به گل مي روند، چراکه در اين هنگام روزها به سمت بلندي پيش مي روند و با بلند شدن روزها گلدهي آنها تحريک مي شود.
گياهاني که از اين لحاظ حساس هستند را هرگز نمي توان در شرايط طبيعي در فصل پاييز يا زمستان وادار به گلدهي کرد. اين گياهان براي گلدهي به روزهايي نياز دارند که از يک مدت معين بيشتر باشند. بعکس گياهان روز کوتاه در تابستان و پاييز که روزها به سمت کوتاهي پيش مي روند گل مي دهند. در واقع کوتاه شدن طول روز باعث تحريک گلدهي آنان مي شود.
در بهار به دنبال ديدن گلهاي اين گياهان نباشيد. گياهان روز خنثي گياهاني هستند مثل آفتابگردان که هيچ حساسيتي نسبت به طول روز ندارند و گلدهي آنان در زمان مشخصي اتفاق نمي افتد و در طول سال امکان گلدهي آنان وجود دارد.
اين تنوع موجود ميان گياهان به حفظ زيبايي هاي طبيعت در طول سال مي انجامد، اما نکته اي که هنوز براي دانشمندان لاينحل باقي مانده و به طور کامل مشخص نيست ، ساز و کارهايي است که گياهان با استفاده از آن ويژگي هاي نوري اطراف را درک مي کنند.
يکي از اين سازوکارها که تا حدودي شناخته شده است ، وجود فيتوکروم ها در گياهان است که نقش چشم گياه را بازي مي کند.فيتو کروم ها نور را مي بينند و بهار را درک مي کنند. اين ترکيبات در واکنش به تغييرات طول روز و طول موجهاي نور، تغيير حالت داده و همين تغيير حالت آنان باعث تحريک يا ممانعت از ترشح هورمون هاي گياهي مي شود که اين هورمون ها گلدهي گياه و جوانه زني بذر و گياه را تحت کنترل مي گيرند.
رطوبت هوا و خاک
از ديگر شرايطي که بهار را براي رشد گياهان مساعد مي کند رطوبت نسبي هوا و رطوبت خاک است. بسياري از بذور براي جوانه زني به باران هاي مفصلي نياز دارند که مواد بازدارنده جوانه زني را شستشو داده و شرايط را براي جوانه زني آنها مساعد کند.
باران هاي بهاري نياز بسياري از بذور براي جوانه زني است که همراه دماي مناسب شرايط مناسب جهت جوانه زني بذر را فراهم مي کند.
هر گياه و هر بذري براي درک اثرات هر يک از اين عوامل محيطي که در فصل بهار همگي با هم جمع مي شوند و شرايط مناسب را جهت رشد آنان فراهم مي کند سازوکاري بسيار جالب و اعجاب انگيز دارد که بيانگر وحدت موجودات زنده و طبيعت اطراف آن است.