در علم اقتصاد توصيه مي شود براي ايجاد عدالت اجتماعي همه افراد از حداقل رفاه برخوردار شوند. بدين ترتيب مي بايست همه افراد بتوانند نيازهاي اوليه خود را برطرف نمايند. لذا معمولاً در تمام كشورها نسبت به كالاهاي اساسي يارانه پرداخت مي شود.
با توجه به توضيحات ارائه شده با وقوع انقلاب صنعتي، انرژي به يك كالاي اساسي تبديل گرديد. بدين ترتيب در اكثر كشورهاي جهان براي ايجاد عدالت اجتماعي انرژي مشمول يارانه گرديد. (البته ميزان آن در كشورهاي مختلف متفاوت مي‌باشد.)
در كشور ما نيز انرژي به عنوان يك كالاي اساسي محسوب مي گردد و مشمول يارانه نيز مي باشد. با توجه به پايين بودن قيمت انرژي ميزان مصرف آن بشدت افزايش يافته است و بدليل محدوديت انرژي هاي فسيلي قيمت آن در سطح جهاني افزايش داشته است. بدين ترتيب دولت براي پوشش شكاف بين قيمت تمام شده و قيمت فروش انرژي به مصرف كنندگان هزينه بسيار زيادي به عنوان يارانه مي پردازد كه اين امر موجب بروز مشكلات فراواني در اقتصاد كشور گرديده است.
متاسفانه برخلاف تعريف ارائه شده براي يارانه در رابطه با انرژي يارانه پرداخت شده عادلانه به افراد نيازمند يارانه ارائه نمي گردد. بدين ترتيب علاوه بر اينكه هزينه زيادي توسط دولت پرداخت مي گردد، اهداف اوليه پرداخت يارانه نيز برآورده نمي‌شود و همچنين به علت قيمت پايين انرژي ميزان مصرف آن بشدت افزايش يافته و اين امر موجب بروز مشكلاتي همچون آلودگي محيط زيست گرديده است.
در چند سال اخير دولت بدنبال تخصيص هدفمند يارانه مي باشد. بدين منظور در اين پايان نامه سعي مي شود سيستم فعلي پرداخت يارانه انرژي مورد بررسي قرار گرفته و با توجه به مشكلات آن، روش جديدي براي پرداخت يارانه انرژي پيشنهاد گردد. سپس روش پيشنهادي با استفاده از تكنيك سيستم در استاميك مدل شده و تاثير روش فوق بروي پارامترهاي كلان اقتصادي مورد بررسي قرار گيرد.
2- تاريخچه پرداخت يارانه
در ادامه تاريخچه پرداخت يارانه در ايران و ساير كشورهاي جهان مورد بررسي قرار مي گيرد.
1-2- تاريخچه پرداخت يارانه در ايران
در دوران صفويه نوعي تخفيف هاي مالياتي و در دوران قاجار سياست هايي در جهت توسعه زراعت كه در آن دادن ران و مساعده به مستاجر پيش بيني شده بود را مي توان از نخستين جهت گيري هاي حمايتي دولت دانست.
دخالت مستقيم دولت در عرضه و تقاضا مربوط به سال 1311 مي شود كه در آن زمان دولت اقدام به ساخت سيلو نموده و گندم هاي كشاورزان را به قيمتي بالاتر از قيمت بازار خريداري نمود. كل ميزان پرداخت يارانه دولت بابت تفاوت خريد و فروش كالاهاي اساسي تا سال 1351 معادل 1668 ميليون ريال بوده است. كه اين مقدار تنها حدود 4/1 درصد يارانه در سال 1354 مي باشد. چرا كه همزمان با افزايش قيمت نفت، درآمد عمومي افزايش يافت و به تبع آن تقاضا براي مصرف زياد گرديد.
با توجه به عدم وجود مراكز صنعتي و صنايع زير بنايي، دولت اقدام به واردات كالاهاي اساسي نمود كه اين امر موجب زيان بسياري از كشاورزان گرديد. لذا دولت محصولات آنها را به قيمتي بالاتر از قيمت بازار خريداري نمود. در همين راستا به منظور تمركز امور مربوط به پرداخت يارانه در مرداد ماه 1353 دولت اقدام به تاسيس و تشكيل صندوقي بنام «صندوق حمايت از مصرف كننده» نمود.
در زمينه فرآورده هاي نفتي در سال 1933 شركت نفت ايران- انگلو محصولات تصفيه شده را در ايران به قيمت جهاني مي فروخت در حالي كه در سال 1994 قيمت داخلي اين محصولات 2% قيمت جهاني آنها بود. در سال 1993 كه تنها يك نرخ ارز حاكم بود و به همين سبب محاسبه معادل دلاري قيمت هاي داخلي آسان بود. بافرمن قيمت 13 دلار براي هر شبكه فرآورده پالايش شده، يارانه پرداختي معادل 5 ميليارد دلار برآورده شده است. در صورتي كه در همين سال يارانه پرداختي براي دلار و غذا حدود 2/3 ميليارد دلار بوده است .
2-2- تاريخچه پرداخت يارانه در جهان
پس از انقلاب صنعتي دو نظريه در رابطه با اقتصاد كلان مطرح گرديد. نظريه كلاسيك و نظريه كنيز (Kinze).
گروه طرفداران نظريه كلاسيك معتقد مي باشند كه دولت مي بايست كمترين دخالت را در اقتصاد داشته باشد و اقتصاد بر پايه عرضه و تقاضا استقرار گردد. نظريه كينز (Kinze) در مقابل نظريه كلاسيك ها قرار دارد.
تا قبل از جنگ جهاني، اقتصاد حاكم بر غرب، اقتصاد كلاسيك بود. يعني اقتصاد حاكم بر بازار، اما پس از جنگ جهاني بدليل ركود و تورم بالا دولت در اقتصاد دخالت نمود.
بدين ترتيب نظريه كينز (Kinze) طرفداران بيشتري يافت. به عنوان مثال طبق طرح برنان (Bernan) دولت آمريكا در سال 1984 كمك هاي مستقيمي به كشاورزان جهت جبران ما به التفاوت قيمت هاي بازار آزاد كالاهاي فاسد شدني نمود.
در حال حاضر يارانه يكي از اقلام مهم هزينه هاي دولت در كليه كشورها- اعم از صنعتي و در حال توسعه و سوسياليستي است. البته همانگونه كه در حال حاضر جغرافياي اقتصادي كشورهاي جهان گوياي دسته بندي كشورها به پيشرفته صنعتي و در حال توسعه است ماهيت اين يارانه ها انگيزه و نحوه پرداخت آن در هر يك از اين كشورها تا حدود زيادي متفاوت مي باشد.
3- هدف از پرداخت يارانه
دولت از پرداخت يارانه سه هدف عمده را دنبال مي نمايد كه شامل تخصيص بهينه منابع، ثابت اقتصادي و توزيع عادلانه درآمدها مي باشد. در ادامه هر يك از اهداف فوق مورد بررسي قرار مي گيرد.
1-3- تخصيص بهينه منابع
شدت وابستگي اكثر سيستم هاي اقتصادي به انرژي تا آنجا است كه دولت ها به ميزان زيادي از اين عامل در جهت سياستگذاري به منظور دستيابي به اهداف برنامه‌هاي اقتصادي خود استفاده مي كنند. در بسياري از كشورها از متغيرهاي مربوط به انرژي حتي به جهت اتخاذ سياست هاي بلند مدت استفاده مي شود. تجربيات كشورهاي پيشرفته كنوني حكايت از آن دارد كه اين كشورها روند توسعه خود را با مواد اوليه و مواد انرژي زاي ارزان قيمت آغاز كرده اند. اين بويژه ادعايي است كه در مباحث تجارت بين المللي همراه از طرف كشورهاي در حال توسعه كنوني مطرح گرديده است. بدين معني كه كشورهاي در حال توسعه مدعي هستند كه سيستم تجاري بين المللي منافع لازم را براي آنها بدنبال نداشتند و يا اينكه حداقل براساس تئوريهاي كلاسيك تجارت اين منافع بين كشورها بطور متناسب توزيع نگرديده است.
فراهم كردن انرژي ارزان قيمت براي بخش هاي مختلف اقتصادي و با بخش هاي خاص همواره مكانيسمي جهت حمايت از اين بخش ها در برنامه هاي اقتصادي بوده است.
1- مقدمه
2- تاريخچه پرداخت يارانه
1-2- تاريخچه پرداخت يارانه در ايران
2-2- تاريخچه پرداخت يارانه در جهان
3- هدف از پرداخت يارانه
1-3- تخصيص بهينه منابع
2-3- ثبات اقتصادي
3-3- توزيع عادلانه درآمد
4- مواردي كه مي بايست مشمول يارانه گردند
1-4- كالاهاي حياتي و استراتژيك
2-4- صنايع نوپا
3-4- كالاهاي عمومي
4-4- صنايع با هزينه ثابت بالا
5-4- صنايع راكد
5- بررسي ميزان كارايي يارانه پرداختي
6- يارانه پرداختي به حامل هاي انرژي در هر يك از بخش ها
7- طبقه بندي يارانه در حسابهاي ملي
8- روش هاي پرداخت يارانه
1-8- روش هاي پرداخت يارانه از نظر مصرف كنندگان يارانه
2-8- روش هاي توزيع يارانه
3-8- روش هاي پرداخت يارانه از نظر مشمول يارانه بر واحد يا بهاء كالا